داستان سرم مرگ: از قصور شرکت دارویی تا پاسخ دستگاه قضا

کبنا ؛از دی‌‌ ماه سال گذشته تاکنون ۷۰ بیمار نیازمند به دیالیز با سرم آلوده به آلومینیوم جانشان را از دست دادند. در این گزارش داستان این سرم‌های مرگ را بررسی کرده است.
به گزارش کبنا، اکوایران نوشت، از خردادماه ۱۴۰۳، اخبار تلخ و بحث‌برانگیزی به‌تدریج در فضای رسانه‌ای کشور مطرح شد. در نهایت اما در 12 آبان بود که پرده از اتفاقی تلخ برداشته شد: «مرگ ۷۰ بیمار کلیوی به دلیل استفاده از سرم‌های آلوده به فلزات سنگین، به‌ویژه آلومینیوم».
قرار بود بیماران دیالیز صفاقی با استفاده از محلول‌های مناسب، خون خود را تصفیه کنند، اما غم‌انگیز آن‌که سرم‌ها خود آلوده به ماده‌ای خطرناک بودند.
افرادی که از این سرم‌های آلوده استفاده کردند در شهرهایی مانند مشهد و اصفهان بستری شدند، به گواه کارشناسان به علت استفاده از «داروی بی‌کیفیت آلوده به آلومینیوم» برای دیالیز، با علائم مغزی، عفونتی، تشنجی و کما جان خود را از دست دادند.
حرف و حدیث‌های یک سرم پرحاشیه
در تیرماه ۱۴۰۳، مطلبی با عنوان «حرف و حدیث‌های یک سرم پرحاشیه» منتشر شد که روایت‌هایی از نگرانی و اعتراض خانواده‌های بیماران در آن منتشر شد. آن‌ها گفته بودند که بیمارانشان مدت زیادی است، بدون اطلاع از میزان دقیق آلودگی، میزان سموم و حتی برنامه درمانی در بیمارستان‌ بستری شده‌اند.
برخی از بیماران به کما رفته و عده‌ای نیز جان باخته‌اند. عدم اطلاع‌رسانی کافی و نبود شفافیت در نتایج آزمایش‌ها، این نگرانی‌ها را عمیق‌تر می‌کرد.
سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس، در تاریخ ۱۲ آبان ۱۴۰۳ اعلام کرد که در وهله اول ۱۰ تا ۱۲ بیمار دیالیزی در اثر مصرف این سرم‌ها جان باختند اما با گذشت زمان، آمار فوتی‌ها ابتدا به ۵۰ نفر و اکنون به ۷۰ نفر رسیده است.  
وی همچنین تأکید کرد که این بیماران به دلیل مصرف دارویی بی‌کیفیت و آلوده به آلومینیوم جان خود را از دست دادند. این سرم آلوده به‌جای تصفیه خون، سموم فلزات سنگین را وارد بدن بیماران کرده و منجر به بروز علائم مغزی، تشنج و کما شده بود.
 در انتظار پاسخگویی و عدالت
امروز  دوشنبه 14 آبان سرپرست مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت اعلام کرد که موضوع فوت ۷۰ بیمار دیالیزی به دلیل استفاده از سرم‌های آلوده به دوره دولت قبلی بازمی‌گردد و هدف از طرح مجدد آن ممکن است تسریع در روند قضایی باشد. وی افزود که مایعات آلوده به سرعت از بازار جمع‌آوری شده و در حال حاضر خطری برای بیماران وجود ندارد.
بر اساس گزارش ایرنا، در خردادماه امسال با طرح نگرانی‌ها درباره آلودگی محلول دیالیز، سازمان غذا و دارو خط تولید این محلول را متوقف کرده و دستور جمع‌آوری سری‌های تولیدی را صادر کرده بود. با این حال، به تازگی نمایندگان مجلس این موضوع را بار دیگر مطرح کرده و اعلام کردند که ۷۰ بیمار بر اثر استفاده از این محلول آلوده جان باخته‌اند.
سازمان غذا و دارو در واکنش به این اخبار، بر نظارت دقیق و سخت‌گیرانه بر تولید داروهای حساس تأکید کرد و اطمینان داد که فرآیندهای کنترل کیفیت، مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی است. این سازمان همچنین از ادامه نظارت مستمر و رسیدگی به تخلفات احتمالی خبر داد و اعلام کرد که نگرانی‌های بی‌مورد می‌تواند باعث آسیب به اعتماد عمومی شود.
واکنش‌ها به ۷۰ جان از دست‌ رفته
اولین سری از این سرم‌های آلوده از دی‌ماه ۱۴۰۲ توزیع شده و از آن زمان تا اردیبهشت ۱۴۰۳، تعدادی از بیماران را مسموم کرد اما ماجرای این مرگ‌های خاموش، در اواخر خردادماه علنی شد.
اعظم پناهی‌مهر، مدیرعامل انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی ایران، در اول تیرماه، در نامه‌ای به وزیر بهداشت از «عدم نظارت و کنترل کیفی تولیدات شرکت تولیدکننده» به عنوان عامل این فاجعه یاد کرد و هشدار داد که این بی‌توجهی‌ها باعث افزایش استرس و سرگردانی بیماران شده است.
با روشن‌تر شدن ابعاد این ماجرا، کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی نیز وارد عمل شد -همایون سامیح نجف آبادی- در گفت‌وگویی اعلام کرد شرکت دارویی ثامن، به عنوان تولیدکننده سرم‌های آلوده، در این ماجرا مرتکب خطا شده است.
همچنین درباره اینکه چرا قوه قضائیه به این پرونده ورود نکرده و به کارخانه سازنده هم دوباره سفارش ساخت دارو داده شده است، گفت: متاسفانه به خاطر مشکلات کمبود دارویی و کارخانه کشور به کارخانه‌های تولید دارو احتیاج دارد حتی اگر تخلف و مشکلی ایجاد شود که الان هست، چرخه تولید نمی‌تواند متوقف شود.
از سوی دیگر، سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، نیز در مصاحبه‌ای توضیح داد که آزمایش‌ها نشان دادند برخی از محلول‌های دیالیز صفاقی تولید شده توسط شرکت ثامن با استانداردهای فلزات سنگین منطبق نبودند و این محصولات بدون کنترل کیفی کافی تولید شده و به بیماران عرضه شده بود.
پاسخ شرکت سازنده سرم مرگبار
علیرغم جنجال گسترده در رسانه‌ها، شرکت دارویی ثامن که سهامدار عمده و اصلی این شرکت، آستان قدس رضوی، است از ارائه توضیحات خودداری کرد.
در تیرماه، زمانی که تنها ۱۰ نفر از بیماران فوت کرده بودند، روابط عمومی این شرکت به خبرنگارها اعلام کرد: «طبق دستور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور و آستان قدس رضوی، اجازه صحبت و گفت‌وگو در این‌باره را نداریم.»
صادرات سرم آلوده به عراق در سال‌های قبل؟
ماجرای سرم‌های آلوده تنها به یک سال گذشته برنمی‌گردد. در سال‌های قبل نیز گزارش‌هایی مربوط به توزیع و صادرات سرم‌های آلوده به عراق مطرح شده بود که روزنامه هم میهن در گزارشی مفصل با عنوان «ماجـرای سرم‌های آلوده» به آن پرداخت. 
اسناد ارائه شده در این گزارش نشان می‌دهد کارخانه سرم‌سازی شهید قاضی، که از زیرمجموعه‌های هلدینگ شستا است به‌دلیل توزیع سرم‌های آلوده در داخل کشور و صادرات به عراق به مرکز انتقادها تبدیل شد.
بنابر مستندی که روزنامه هم‌میهن منتشر کرد مشکل سرم‌های این شرکت از سوی سازمان غذا و دارو تایید شده بود.
البته این شرکت در جوابیه خود به روزنامه هم‌میهن هرچند گزارش سازمان غذا و دارو را تایید کرد اما ادعا کرد که مشکلی که این سازمان ذکر کرده است می‌تواند در فرایند نگهداری و جابه‌جایی رخ‌داده باشد. همچنین شرکت توضیح داد که مشکل نه در سرم‌ها که در «ویال تزریقی استامینوفن بوده و اصلا جزو سرم‌های تزریقی نمی‌باشد».

در ادامه این ماجرا پدرام پاک‌آئین، سخنگوی وقت وزارت بهداشت، در اردیبهشت سال 1402،‌ در گفت‌وگو با مهر ضمن تکذیب ناسالم بودن سرم‌های این شرکت توضیح داده بود که چند سال پیش -سال ۱۳۹۹- مدیران وقت سازمان غذا و دارو خط تولید یکی از کارخانه‌ها را به دلیل وجود ذرات ریز و غیر بحرانی نامناسب تشخیص داده و تعطیل کردند.
وی افزود که این تعطیلی به‌رغم غیر بحرانی بودن آلودگی، به‌منظور پیشگیری انجام شد. پاک‌آئین گفته بود که این موضوع به دولت قبل برمی‌گردد و طرح آن به‌عنوان خبر جدید، غیرحرفه‌ای است.