دوراهی بایدن برای پاسخ به تهران

کبنا ؛در حالی که به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای به پاسخ ایالات متحده بستگی داشته و به گفته تحلیلگران، اکنون توپ احیای برجام با توجه به پاسخ مکتوب تهران به پیشنهادات اروپا در زمین آمریکا قرار داد، پایگاه خبری اکسیوس به نقل از یک مقام کاخ سفید نوشت: توافق در وین ممکن است نسبت به دو هفته پیش نزدیک‌تر باشد، اما همچنان نتیجه مذاکرات دارای ابهام است زیرا هنوز شکاف‌هایی وجود دارد و در هر حال، توافق قریب‌الوقوع به‌نظر نمی‌رسد.
درواقع قرار بر این بود تا پایان هفته گذشته دولت آمریکا جمع بندی و نظر خود را اعلام کند. در اواخر روز پنجشنبه  ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه این کشور اعلام کرد که بررسی نظرات ایران هنوز ادامه دارد. با بروز این تاخیر آرام آرام این شائبه مطرح شد که به احتمال زیاد کاخ سفید با نظرات ایران موفقت نخواهد کرد و توافق صورت نمی گیرد.
برخی تحلیلگران که چنین احتمالی را مطرح می کنند مبنایشان اظهارات سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا است که گفته بود: «ما از همان ابتدا رویکردی سنجیده و اصولی برای این مذاکرات اتخاذ کرده‌ایم. اگر ایران آماده پایبندی به تعهداتش ذیل توافق 2015 است، ما نیز آماده انجام همین کار هستیم. ما نظرات ایران در مورد متن نهایی پیشنهادی را از طریق اتحادیه اروپا دریافت کرده‌ایم و در حال بررسی آنها هستیم. ارتباط ما با اتحادیه اروپا خصوصی است. ما در طول این فرآیند به طور منظم با آنها در تماس بوده ایم.»  آنها بر این باورند که هر زمان که این پیام ارسال می‌شود، پاسخ ایالات متحده بعید به نظر می‌رسد که «بله قطعی» باشد و احتمالا پاسخ امریکا یک نه یا یک چیز میانی خواهد بود.
در این میان با وجود اینکه هنوز مشخص نیست پیشنهاد اروپا به ایران و آمریکا چه مفادی دارد و هیچ اطلاعاتی در این باره منتشر نشده است. اما اخیرا شبکه الجزیره به نقل از یک منبع آگاه، مدعی شده است که پیش نویس اروپا برای احیای برجام شامل ۴ مرحله و دو دوره زمانی ۶۰ روزه است و اولین روز بعد از امضای توافق تحریم‌های ۱۷ بانک و ۱۵۰ موسسه اقتصادی رفع می‌شود. از روز اول اجرای توافق، تهران به تدریج گام‌های هسته‌ای خود را به عقب بر می‌گرداند و به محض اجرای توافق ۷ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی، آزاد می‌شود. ایران پس از احیای برجام ظرف ۱۲۰ روز، ۵۰ میلیون بشکه نفت عنوان بخشی از مکانیزم راستی آزمایی صادر خواهد کرد و ۱۲۰ روز پس از امضای توافق ایران می‌تواند روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت صادر کند. نکته جالب توجه این است که الجزیره مدعی شده که در متن پیشنهادی آمده که واشنگتن در صورت خروج مجدد از برجام، باید غرامت مالی بپردازد.
توافق‌ها میان آمریکا و ایران به صورت رسمی انجام شده است
در همین خصوص حشمت الله فلاحت پیشه عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی طی  گفتگو با فرارو عنوان کرد: «به عقیده من ایران و آمریکا مسائل اساسی میان خودشان را حل کرده‌اند و الان صرفا یکسری مسائل اجرایی مطرح است. ضمن اینکه هر دو طرف می‌دانند که اگر زودتر توافق را امضا می‌کردند، همین زمان تضمین مناسبی برای ادامه آن بود. از طرف دیگر به نظر می‌رسد که عزم سیاسی در هر دو طرف شکل گرفته است و بر سر دو اصل مهم به توافق رسیده اند (البته برجام بندهای متعددی دارد اما سه بند اساسی دارد) یعنی یک قسمت تعهدات ایران، قسمت دیگر تعهدات آمریکا و باقی کشورها و بخش آخر مسئله اجرای توافق است. بنابراین طرفین در دو بخش اول به توافق‌های لازم دست پیدا کرده‌اند تنها بخش نحوه و شرایط اجرا باقی مانده است و از آنجا که این بخش  بسیار حائز اهمیت است، هر دو طرف برای توافق در این خصوص نیاز دارند با فضای داخلی کشورشان کنار بیایند. به عنوان مثال در داخل ایران، وزارت امور خارجه در حال برگزاری جلسات متعدد با مجلس و شورای امنیت ملی و باقی نهادهای مربوطه است و در ایالات متحده به دلیل اینکه در آستانه انتخابات کنگره قرار دارند، دو حزب سعی دارند در شرایط مساعدتری نسبت به دیگری قرار گیرند و مذاکرات هسته‌ای برای آنها بسیار مهم است»
فلاحت پیشه تاکید کرد:‌ «به طور کلی توافق‌ها میان آمریکا و ایران به صورت رسمی انجام شده است و آنچه الان در  جریان است صرفا دیپلماسی عمومی است. به عبارت ساده تر الان هر دو طرف مشغول این هستند که گزارش های توافق را به گونه ای ارائه دهند که چالش‌های داخلی کشورشان به حداقل برسد.»
عضو سابق کمیسیون امنیت ملی در پاسخ به این سوال که آیا در صورت صحت، غرامت مالی ضمانت کافی برای اجرای این توافق محسوب می‌شود یا خیر؟  گفت:‌ «هنوز مشخص نیست این ادعا صحت داشته باشد یا نه اما باید توجه داشته باشید که  هر دو کشور اهرم‌های فشار خودشان را دارند. ایران دستاورهای هسته ای یعنی سوخت و تاسیسات دارد و ایالات متحده  نیز تحریم ها را در اختیار دارد. یعنی در صورت بروز مشکل آمریکا میتواند مجدد تحریم ها را برگرداند و ایران نیز قابلیت هسته‌ای خود را از سر می‌گیرد. اما به این نکته توجه داشته باشید که اگر توافق اجرا شود با توجه به فواید و دستاوردهایی که برای دو طرف دارد، قطعا خلف وعده ای رخ نخواهد داد.»
این نماینده سابق مجلس تصریح کرد:‌ «زیرا از یک طرف ایران بعد توافق می تواند در هر مرحله 30 تا 50 میلیارد دلار درآمد داشته باشد و آمریکا نیز نگرانی هایش از ایران کاهش پیدا می کند و به نوعی با توجه به چالش‌های متعدد جهانی که این روزها با آن دست به گریبان است، یکی از چالش های خود را حل و فصل می‌کند. نباید این نکته را فراموش کرد که وضعیت کنونی جهان باعث شده است که ایالات متحده در بخش های متعدد جغرافیایی دچار مشکل و بحران شود. نکته مهم این است که الان شرایط دنیا با زمان ترامپ تغییر کرده این تحول باعث شده است که ایران تا حدود زیادی از دستور کار آمریکا خارج شود. لذا به قطع آنها از این مسئله استقبال می کنند که بتوانند نگرانی ها و مشکلاتشان با ایران را به حداقل برسانند. از طرف دیگر اگر این روند ادامه پیدا کند و آرام آرام شرکت های خارجی به ایران بازگردند و شرایط کشور بهبود پیدا کند، احتمال خروج ایران از توافق به طور کامل از بین می رود.»
فلاحت پیشه در پایان تاکید کرد:‌ «حضور شرکت ها در ایران فواید بسیاری برای اقتصاد کشور دارد. ما در دوره قبل بیشترین آسیب را در همین حوزه قراردادهای برهم خورده بود. ایران بعد از اینکه آمریکا از برجام خارج شد، صرفا در همین بخش بیش از 70 میلیارد یورو ضرر کرد. در مجموع به عقیده من با توجه به اینکه هر دو طرف از توافق سود می‌برند، بسیار احتمالش کم است که تصمیم به خروج از برجام بگیرند. تنها کافی است که فواید این توافق را تجربه کنند. لذا من فکر میکنم که ایران و آمریکا مجبور هستند که در این برهه زمانی به یکدیگر اعتماد کنند. . در مجموع به عقیده من به طور کلی در توافق های سیاسی ضمانت اجرا، صرفا فواید آن است. لذا حتی اگر در توافق مسئله غرامت مالی مورد توجه قرار بگیرد باز هم تضمینی برای اجرای برجام نخواهد بود.»
اختلاف ایران و آمریکا تنها مسئله هسته ای نیست
این صحبت ها در حالی مطرح می شود که مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص تاخیر ایالات متحده برای اعلام نظر و جمع بندی، گفت: «آمریکایی ها در مرحله نخست اعلام کردند که متن جوزپ بورل را می‌پذیرند. اما بعد از اینکه ایران پیشنهادات خود را مطرح کرد، دولت کاخ سفید با توجه به شرایطی که بایدن در آستانه انتخابات کنگره دارد و از سوی دیگر شرایط اقتصادی ایالات متحده آمریکا که رو به بهبود است، سعی دارند کمی وقت کشی کنند تا بایدن نسبت به رقبا در موضع قدرت قرار بگیرد. زیرا اگر باید بتواند در زمان باقی مانده تا انتخابات کنگره روند بهبود اقتصادی ایالات متحده آمریکا را ادامه دهد و از سوی دیگر توافقی هم با ایران انجام دهد، شرایط برای دموکرات‌ها به مراتب بهتر خواهد شد.»
وی درباره ضمانت اجرایی این توافق عنوان کرد:‌ «باید توجه داشت که این صرفا یک توافقنامه است. حتی تعهد نامه هم نیست. این توافقنامه به تصویب مجلس دو کشور نمی‌رسد. یعنی همان اتفاقی که برای برجام دوره حسن روحانی رخ داد. نباید فراموش کرد که این همان برجام است  اما به یک وضعیت متفاوت. مگر غیر از این است که در برجام 2015 اوباما امضا کرد اما بعد ترامپ از توافق خارج شد؟ لذا هیچ تضمینی در این زمینه وجود ندارد و از طرف دیگر در نظر داشته باشید که به عنوان مثال اگر گزارش الجزیره درست باشد، آمریکا قرار است 17 بانک را از تحریم ها خارج کنند. حالا چه تضمینی وجود دارد که کاخ سفید مجددا همه اینها را به بهانه هایی مانند مبارزه با تروریسم و... تحریم نکند؟ زیرا تنها مورد اختلاف و تنش که منجر به تحریم علیه ایران شده است، مسئله هسته‌ای نیست. به کلام ساده، عقیده من این است که این توافق صرفا در یه بازده زمانی قابل بهره برداری است. حالا این سوال مطرح می‌شود که آیا زیرساخت‌های اقتصادی ایران به گونه ای هستند که بتوانند در این زمان کوتاه، به میزان کافی از این فرصت رفع تحریم ها استفاده کنند؟
این استاد دانشگاه  ادامه داد:‌ «از سوی دیگر همانطور که می‌دانید کنگره آمریکا در حال تغییر احتمالی از دموکرات ها به جمهوری خواهان است و نمی توان این احتمال را نادیده گرفت که با فرا رسیدن انتخابات ریاست جمهوری، مجددا جمهوری خواهان وارد کاخ سفید شوند.  حتی ممکن است که دموکرات‌هایی به روی کار بیاییند که نگرش متفاوتی نسبت به بایدن داشته باشند. لذا تضمین دولت کنونی آمریکا صرفا تا سال 2024 است. حالا در کنار این در نظر داشته باشید که اگر توافقی هم صورت بپذیرد، حدود 6ماه زمان نیاز دارد تا اجرایی شود.  با همه این تفاسیر به نظر من توافق احتمالی نمی‌تواند شرکت‌های خارجی را قانع کند که سرمایه‌های خود را به ایران بیاورند. بنابراین من به شخصه معتقدم که هرگونه توافقی هم انجام شود قابل اعتماد و اعتنا نیست.»
این تحلیلگر مسائل بین الملل در پایان افزود:‌ «به هر تقدیر باید قبول کرد که اگر بخواهیم منطقی به مقوله توافق نگاه کنیم، لزوما همیشه نمی‌توان یک توافق ایده آل به دست آورد. اما باید به این نکته هم توجه داشت که در شرایط کنونی هر توافقی که بتواند شرایط را برای ایران تسهیل کنند، یک توافق خوب است. اما نگرانی و دغدغه من مسئله دیگری است. من گمان می‌کنم شرایط، ساختار و زیرساخت اقتصاد ایران بسیار نگران کننده است و بعید نیست ما نتوانیم از این فرصت به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم و از وضعیت کنونی خارج شویم. ضمن اینکه در صورت وقع همچین اتفاقی شرایط برای دولت و ابراهیم رئیسی بسیار تغییر خواهد کرد واعتبار نظام حامی وی هم بسیار مخدوش خواهد شد.»