تنش آبی، تنش قومی را شعله‌ور نکند!

کبنا ؛ زاینده‌رود، بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی می‌ریزد. از این رودخانه، برای آبیاری باغ‌ها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» می‌گویند. خشک‌سالی بی‌سابقه در سال جاری سبب شد بسیاری از نقاط ضعف مدیریت منابع آب در کشور عیان شود. این مشکلات در قالب تنش آبی زمینه فشار بی‌سابقه بر مردم و به‌ویژه کشاورزان کشور را فراهم آورده است. بر همین اساس چندی پیش در استان خوزستان پس از صفرشدن آب ورودی به پایین‌دست حوضه آبریز کرخه و هورالعظیم، مشکلات گسترده‌ای برای مردم و کشاورزان جنوب‌ غرب این استان ایجاد شد. تنش آبی در کشور محدود به خوزستان نماند و کشاورزان اصفهانی در واکنش به تهدید معیشت خود به‌وسیله قطع طولانی‌مدت آب رودخانه زاینده‌رود، روز جمعه 28 آبان دست به تجمع گسترده مسالمت‌آمیز در پل خواجو زدند. آخرین‌باری که اصفهانی‌ها جریان رودخانه زاینده‌رود را در شهر اصفهان به چشم دیدند، به فروردین‌ماه سال گذشته برمی‌گردد که این موضوع شادی بسیاری را در میان مردم اصفهان به همراه داشت و سبب شد کشاورزان شرق اصفهان که سال‌ها خشک‌سالی را تجربه کرده بودند، بتوانند پس از چند سال کشت داشته باشند. با انتقال آب به استان یزد در سال 1379 اولین خشکی در زاینده‌رود شکل گرفت و هر روز به برداشت آب از زاینده‌رود افزوده شد و هر سال خشکی آن گسترش یافت، خط انتقالی که قرار بود پس از راه‌اندازی تونل سوم کوهرنگ اجرا شود. البته بازشدن زاینده‌رود در این زمان هم موقتی بود و تنها برای کشت بهاره کشاورزان و با دیر بازشدن آب برای کشاورزان و زود بسته‌شدن آن خسارات مضاعفی به کشاورزان که بر اثر بی‌آبی ورشکته شده بودند، وارد کرد. درحال‌حاضر تنش آبی شکل‌گرفته در زاینده‌رود و مشکلات ایجادشده به‌دلیل مدیریت ناکارآمد در این حوضه آبریز دیگر مرتبط با یک بخش و منطقه کشور نیست و مسئله زاینده‌رود به‌طور مستقیم با معیشت مردم چهار استان اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، یزد و خوزستان گره خورده است. بیشتر آب زاینده‌رود برای مصرف آب شرب و کشاورزی در شهرها و روستاها در این استان‌ها استفاده می‌شود. باید توجه داشت که سرچشمه اصلی زاینده‌رود یعنی تونل کوهرنگ نیز در این بحران کم‌آبی و بارش کم برف و باران در سال گذشته خشک شده و بیش از 200 روستا در استان چهارمحال‌وبختیاری با تانکر آب‌رسانی می‌شوند. علاوه بر مشکلات یادشده ناشی از سوءمدیریت و همچنین خشک‌سالی، اظهارات غیرمسئولانه برخی مسئولان کشور در سال‌های گذشته زمینه خارج‌شدن مسئله از روند منطقی را فراهم کرد. موضوعی که سهم قابل توجهی در حل‌نشدن مشکلات حوضه آبریز زاینده‌رود ایفا می‌کند. مهرداد ویس‌کرمی، نماینده مجلس و عضو کمیسون آموزش و تحقیقات، در توییت خود اعلام کرد که «تنش آبی حاصل سیطره طولانی مافیای آب بر مدیریت آب کشور است و راهکار اساسی در این زمینه تحقیق و تفحص از مافیای آب در وزارت نیرو است». مسئله مهم دیگر در سازوکار اجرائی حوضه آبریز زاینده‌رود بحث ساماندهی برداشت آب در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان با رویکرد جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز است. تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده‌رود با حضور استانداران اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، یزد و خوزستان به‌همراه تمامی متولیان مرتبط با این موضوع اعم از معاونان وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت و همچنین نمایندگان اصناف کشاورزی و سایر ذی‌نفعان منطقه تحت پوشش این رودخانه باید در دستور کار قرار گیرد. تأسیس صندوق تأمین خسارت خشک‌سالی در حوضه آبریز زاینده‌رود می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در جلوگیری از نارضایتی اجتماعی داشته باشد‌. آب مورد نیاز صنایع بزرگ این استان‌ها نیز باید از منابع دیگری مانند تصفیه پساب‌ها و فاضلاب‌ها تأمین شود و آبیاری‌های سنتی جای خود را به آبیاری‌های تحت فشار بدهد. اعتراضات به تنش‌‌های آبی در استان‌های حوضه آبریز زاینده‌رود سال‌هاست که ادامه دارد و دولت باید با هماهنگی‌های لازم بین مسئولان و مردم این چهار استان و استفاده از نظرات علمی و کارشناسی، به این اعتراضات پایان دهد و راهکارهای مناسبی برای مدیریت مصرف آب این استان‌ها در نظر بگیرد و از بروز اختلافات و تنش‌ها جلوگیری کند تا مردم و کشاورزان این استان‌ها به خواسته‌های خود برسند و مشکلا‌تشان کاهش یابد.