دلایل وقوع نزاع‌های خیابانی در شهر یاسوج

کبنا ؛سیدطبیب تقی زاده: این روزها آمارها در مرکز استان خبر از افزایش درگیری و خشونت‌های خیابانی دارند و این بدین‌معناست که شهرنشینان نداشتن صبر و آرامش را به‌هزار گره کور باز نشده زندگی خود گره می‌زنند و با فریادهایی بر سر همشهریان آتش خشم خود را فرومی‌نشانند، و درگیرها تنها به چند فریاد هم ختم نمی‌شود.
جامعه‌شناسان معتقدند در بروز نزاع و درگیری علل و عوامل مختلفی اعم از عوامل روانی فردی، فرهنگی ـ اجتماعی و محیطی دخیل است. از جمله شاخص‌های عوامل فردی، شامل اختلالات تکانه‌ای داشتن تیپ شخصیتی ستیزه‌جو، فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، خودنمایی، جامعه‌پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط و توسل به زور جهت احقاق حق است.
از شاخص‌های عوامل فرهنگی ـ اجتماعی می‌توان به فقدان آموزش، عدم ارائه الگوهای مناسب برای پرکردن اوقات فراغت افراد، بیکاری یا نداشتن شغل مناسب، سطح پایین تحصیلات در نقاط آلوده، بیسوادی یا کم‌سوادی و عدم‌آگاهی از عواقب سوء نزاع، عدم برنامه‌ریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ضعف قانون و عدم اعتماد به قانون، پایین‌بودن آستانه تحمل افراد، وجود وضع آنومیک در جامعه و ضعف هنجارها در نظارت به رفتارهای افراد اشاره کرد.
از شاخص‌های عوامل محیطی می‌توان به زندگی در مناطق حاشیه‌ای و جرم‌خیز، وجود گروه‌های خشونت‌طلب در قالب اراذل و اوباش در منطقه و آشنایی و ورود برخی جوانان به این گروه‌ها، زندگی در مناطق کوهستانی و بد آب‌وهوا اشاره کرد. نزاع اعم از فردی و دسته‌‌جمعی از آسیب‌‌های اجتماعی است که امنیت عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و هیچ تضمینی وجود ندارد که پرخاشگری و خشونت در یک مکان به یک نزاع منجر به ضرب و جرح و حتی یک قتل نفس تبدیل نشود.
بررسی آماری نزاع‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به‌عنوان اعضای جامعه در تعامل با هم کمتر می‌توانند یکدیگر را تحمل کنند و مانند گذشته وساطت یک یا چند تن برای پایان‌دادن به مشاجره‌ها نیز کارساز نیست. برخی از روانشناسان و جامعه‌شناسان معتقدند که این‌گونه رفتارها ریشه در بحران اقتصادی دارد و بسیاری از مردم به ناچار به دلیل نامطلوب‌بودن وضعیت معاش این رفتارها را از خود بروز می‌دهند. بعضی دیگر از کارشناسان می‌گویند که ناامیدی از احقاق حق سبب می‌شود که تاب‌آوری و تحمل شهروندان کاهش یابد و به درگیری‌های فیزیکی منجر شود اما در میان بعضی دیگر اعتقاد دارند که به دلیل طولانی‌شدن روند پیگیری پرونده‌ها در مراجع قضائی برخی افراد خود به شخصه تصمیم می‌گیرند تا با اتکا به زور بازو حق خویش را بگیرند. بالاگرفتن دعوا به باور کارشناسان، به دلیل نبود تحمل، سعه صدر، گذشت و فرهنگ گفت‌و‌گو است؛ دعواهایی که گاه ختم به خیر و گاه تا مرز خونریزی و قتل ادامه پیدا می‌کند.
کاهش آستانه تحمل مردم در برابر ناملایمات و از بین رفتن فرهنگ عذرخواهی در جامعه نیز به اذعان جامعه‌شناسان از جمله دلایل شروع یک نزاع بر سر هیچ است. آمارهای بالای نزاع خیابانی در شهر یاسوج بر اساس ارقام سازمان پزشکی قانونی نشان‌دهنده خلأ موجود برای فرهنگ‌‌سازی است، اقدامی موثر که می‌تواند در درازمدت باعث کاهش هزینه‌‌های سلامت و کاهش ضریب اشغال تخت در بیمارستان‌ها به‌واسطه درگیری‌‌های فیزیکی و ضرب و جرح شود.
این روزها آمارها در مرکز استان خبر از افزایش درگیری و خشونت‌های خیابانی دارند و این بدین‌معناست که شهرنشینان نداشتن صبر و آرامش را به‌هزار گره کور باز نشده زندگی خود گره می‌زنند و با فریادهایی بر سر همشهریان آتش خشم خود را فرومی‌نشانند، و درگیرها تنها به چند فریاد هم ختم نمی‌شود.
در حقیقت کم نیست درگیری‌هایی که با یک فریاد شروع شده و با یک هل‌دادن ساده منجر به مرگ یک انسان شده‌است. بهای خشمگین‌شدن بسیار گزاف است و سایه زندان و مجازات در تعقیب فریادهایی است که زندگی بسیاری را به کام مرگ کشاند است.
مسئله مهمی که امروزه به شدت در حال افزایش است و در کنار سایر جرایم بیشتر خودنمایی می‌کند، بالا رفتن آمار درگیری‌ها و دعواهای خیابانی است، یکی از اصلی‌ترین دلایل حضور مردم در پزشکی قانونی همین نزاع‌ها و درگیرهای خیابانی است، اغلب قتل‌ها و صدمات جبران ناپذیر، از قبل برنامه‌ریزی نشده است و در یک لحظه اتفاق می‌افتد.
متأسفانه سهولت دسترسی به سلاح‌های سرد علت تام این قتل‌ها بوده که ضارب در حین ضربه زدن، اصلاً به عواقب آن فکر نمی‌کند. در چنین جامعه پر از استرس، کسب مهارت صبر و سکوت و توانایی کنترل عصبانیت از اساسی‌ترین لازمه‌های زندگی در جوامع امروزی است.
 دسترسی آسان به مواد مخدر در سطح شهر یاسوج و قرص‌های صنعتی و روانگردان‌ها و مشروبات الکلی صنعتی و دست ساز و انفعال نهادهای مربوطه زمینه ساز افزایش و ایجاد درگیری‌های خونین خیابانی شده است.
محرومیت‌های نسبی مالی اقشار جامعه و گسترش فقر و تنگ دستی، از عوامل ذهنی و عینی اثرگذار در ایجاد نزاع است.
 پخش فیلم‌ها و سریال‌هایی داخلی یا خارجی و گسترش فضای مجازی که روحیه مبارزه و جنگ‌جویی را در سنین کودکی و نوجوانانی تقویت می‌کند و این روحیه را به عنوان یک منزلت اجتماعی القا می‌نماید.
 افزایش بازی‌های خشن رایانه‌ای بین نوجوانان و جوانان و عدم تخلیه هیجانات و پر نشدن اوقات فراغت این گروه سنی.
 تأثیر شاخص‌های فردی، فرهنگی و اجتماعی
جامعه‌شناسان اعتقاد دارند در بروز نزاع و درگیری علل و عوامل مختلفی اعم از عوامل روانی فردی، فرهنگی اجتماعی و محیطی دخیل است، از جمله شاخص‌های عوامل فردی، شامل اختلالات تکانه‌ای داشتن تیپ شخصیتی ستیزه‌جو، فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، خودنمایی، جامعه‌پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط و توسل به زور جهت احقاق حق است.
از شاخص‌های عوامل فرهنگی اجتماعی می‌توان به فقدان آموزش، عدم ارائه الگوهای مناسب برای پر کردن اوقات فراغت افراد، بیکاری یا نداشتن شغل مناسب، سطح پایین تحصیلات در نقاط آلوده، بیسوادی یا کم‌سوادی و عدم‌آگاهی از عواقب سو نزاع، عدم برنامه‌ریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ضعف قانون و عدم اعتماد به قانون، پایین‌بودن آستانه تحمل افراد اشاره کرد.
از شاخص‌های عوامل محیطی می‌توان به زندگی در مناطق حاشیه‌ای و جرم‌خیز، وجود گروه‌های خشونت‌طلب در قالب اراذل و اوباش در منطقه و آشنایی و ورود برخی جوانان به این گروه‌ها، زندگی در مناطق کوهستانی و بد آب‌وهوا اشاره کرد. نزاع اعم از فردی و دسته‌جمعی از آسیب‌های اجتماعی است که امنیت عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و هیچ تضمینی وجود ندارد که پرخاشگری و خشونت در یک مکان به یک نزاع منجر به ضرب و جرح و حتی یک قتل نفس تبدیل نشود.
دلایل وقوع نزاع‌های خیابانی از منظر جامعه‌شناسی
۱- نظریه فشار اجتماعی: از این نظریه بانام فشار ساختاری نیز یاد می‌شود. این نظریه، عامل انحرافات اجتماعی را فشارهای اجتماعی وارده بر فرد می‌داند. فشارهایی که به‌طور عمده ناشی از فقر ایجاد می‌شود.
جامعه شناسان، ساختارهای اجتماعی نامناسب را عامل ایجاد و تشدید چنین فقر تحمیلی بر فرد می‌دانند. این نوع فشار اجتماعی موجب عدم موفقیت فرد در دستیابی به اهدافش در زندگی می‌گردد؛ و همین امر می‌تواند زمینه را برای گرایش به آسیب‌های اجتماعی مختلف فراهم سازد. از دیگر نمودهای فشار اجتماعی؛ کاهش آستانه سطح تحمل است.
۲- الگوی کنترل اجتماعی هیرشی: این الگو که گاه با نام نظریه پیوند از آن یاد می‌شود، پیدایش کج‌روی را معلول ضعف همبستگی در گروه‌ها و نهادهای اجتماعی و نیز تضعیف اعتقادات و باورهای موجود در جامعه برمی‌شمرد، نتیجه‌ای که هیرشی از تحلیل خویش می‌گیرد آن است که جامعه یا گروهی که در میان اعضای آن وابستگی‌های متقابل و قوی، وجود داشته باشد، بیش از جامعه یا گروهی قادر به اعمال کنترل بر اعضای خود خواهد بود که اعضای آن بستگی محکمی باهم نداشته باشند.
۳- نظریه یادگیری: این نظریه اشاره به این امر دارد که انحراف رفتاری است آموخته‌شده. به‌عبارت‌دیگر فرد یاد می‌گیرد که چگونه دست به انحرافات اجتماعی بزند.
علل وقوع نزاع‌های خیابانی از نظر روانشناختی
١- ضعف و کمبودهای درونی فرد از جمله فقر عاطفی، حسادت، میل به خودنمایی، نداشتن مهارت برقراری ارتباط حسنه و در نتیجه توسل به حالت‌های تخلیه روانی فیزیکی به جهت احقاق حقوق
٢- محرومیت‌های نسبی مالی اقشار جامعه و گسترش شکاف و طبقات اجتماعی زمینه ساز عوامل ذهنی و عینی در ایجاد نزاع
٣- اختلالات شخصیتی و داشتن تیپ‌های شخصیتی ستیزه جو
۴- فقدان نظارت صحیح والدین در روند تربیتی فرزندان و تأثیر پذیری فرزندان از تربیت‌های خیابانی
۵- افزایش سرگرمی‌های رایانه‌ای خشن مانند بازی‌های رواج یافته بین نوجوانان و عدم تخلیه هیجانات مغفول
سایر علل:
١- فقدان سیاست گذاری‌های کارآمد در ایجاد الگوهای صحیح پر کردن اوقات فراغت افراد
٢- رابطه معکوس میان میزان سطح تحصیلات با میزان نزاع و درگیری (بی سوادی یا کم سوادی و عدم آگاهی از عواقب سو نزاع)
٣- وجود ضعف‌های قانونی و عدم اعتماد عمومی به قانون در برخورد و مداخله قاطعانه و نهایتاً وساطت کردن
همچنین افزایش درگیری و خشونت‌های خیابانی با توسعه زندگی شهری و ایجاد شرایط زندگی اجتماعی امروزی خصوصاً در شهرهای بزرگ، ترافیک، ناکامی در رسیدن به اهداف، شرایط اقلیمی و برنامه‌های کنترل نشده‌ای که آستانه تحمل افراد را پایین می‌آورد مؤثر است.
تأثیر آموزش در خانواده و پیشگیری از نزاع‌ها
آسیب‌شناسان اجتماعی تاکید دارند که بسیاری از درگیری‌ها و رفتارهای پرخاشگرانه ریشه کاملاً فرهنگی و وابستگی کامل به آموزش در خانواده دارند، خانواده‌ای که آموزش ندیده و خود بانی یا قربانی خشونت در جامعه است مهارتی در چنته ندارد تا به نسل آینده منتقل کرده و او را برای برخورد درست و منطقی در شرایط بحرانی تنش‌های اجتماعی راهنما باشد.
از دیگر نشانه‌های جامعه خشونت زده فراوانی شایعه سازی و شایعه پراکنی و بدگویی از افراد است که ریشه خشونت و پرخاشگری در ایران را می‌توان به پرخاش آموزی، خشونت افزایی و محبت زدایی در منزل و تشویق گریزی در مدرسه و ناهنجاری‌ها نسبت داد.
لزوم ارتقای تاب‌آوری و کاهش تنش‌های اجتماعی
کنترل بخش گسترده‌ای از تنش‌های اجتماعی در گرو ارتقای تاب آوری افراد در هنگام برخورد با یکدیگر قرار دارد. از طرفی گفته می‌شود عدم آشنایی افراد با مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی از جمله مهارت کنترل خشم و پرخاشگری و مهارت درک موقعیت از عوامل کاهش آستانه تحمل در جامعه به شمار می‌رود، از این رو برنامه‌ریزی و سیاست گذاری برای آموزش این مهارت اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.
مهارتی که باید خانواده نخستین بستر یادگیری آن باشد و مدرسه، رسانه‌های گروهی و شبکه‌های مجازی بستر ثانویه یادگیری آن قرار گیرند چرا که تاب‌آوری اجتماعی مهارتی است پرکاربرد و می‌تواند تحمل افراد را در جریان ناملایمات بالا ببرد، مانع از درگیری‌های فیزیکی و کلامی شود و نیز بسیاری دیگر از آسیب‌ها اجتماعی را خنثی سازد.
بهترین راه، دوری از محل نزاع است
روانشناسان تاکید دارند بروز این رفتارها در بین افراد از فرهنگ خانواده و محیطی که در آن رشد کرده نشأت می‌گیرد اما این مسأله از منظر تحقیقی ریشه فرهنگی ندارد و نمی‌توان گفت که جامعه ایرانی عصبانی است بلکه شرایط اجتماعی و زندگی سبب‌شده تا آستانه تحمل و صبر شهروندان به‌طور فزاینده‌ای کاهش یابد.
برخی از افراد به‌طور هدفمند خشونت را در تمام کارها و رفتارهای خود پیشه می‌کنند تا به‌راحتی دیگران را در اختیار خود بگیرند و به خواسته‌هایشان برسند. بنابراین افراد باید در نظر داشته باشند که در هنگام شنیدن سخنان ناروا از طرف فردی که هیچ شناختی از او ندارند، فردی که شاید به لحاظ رتبه و نزاکت اجتماعی با شما هم‌رده نباشد، بهترین راه دور کردن خود از محل موردنظر است.
این واکنش نشان می‌دهد که نسبت به آن شخص و رفتار او بی‌اهمیت هستید، زیرا خشمگین‌شدن و واکنش تند همان چیزی است که طرف مقابل از شما انتظار دارد. از سوی دیگر فقر و محرومیت نسبی بیشترین تأثیر را در بروز نزاع و دیگر آسیب‌های اجتماعی دارد، عوامل زمینه‌ساز بروز نزاع می‌تواند دیگر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و یا سیاسی کشور را تحت‌تأثیر خود قرار دهد.