مسکن مهر در بوته نقد و نظر

یادداشتی از پریا جهانبین| مسکن به عنوان یکی از مهمترین نیاز‌های زندگی انسان‌ها از ابتدای سکونت بشر مطرح بوده است. لذا با رشد شهرنشینی و تجمع افراد در شهر‌ها مسائل و مشکلات مسکن بیشتر خودنمایی کرده است. در همین جهت هرکدام از دولت‌ها با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... خود طرح‌هایی را درجهت رفع و یا کاهش مشکل مسکن در نظر می‌گیرند. طرح مسکن مهر نیز به عنوان یکی از طرح‌های درنظر گرفته شده برا‌ی کاهش مشکلات، مسکن در ایران در دهه ۱۳۸۰ بوده است.

کمبود مسکن و کیفیت نامطلوب موجود، همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های دولت‌ها بوده و در همین جهت، در دهه‌های گذشته سیاست‌های مختلفی برای حل موضوع کمبود مسکن، ارائه و اجرا شده است؛ ازجمله می‌توان به رویکرد‌های زمین حمایتی و مسکن حمایتی اشاره کرد که با وجود موفقیت نسبی چندان نتوانسته‌اند از ابعاد موضوع بکاهند.
طرح مسکن مهر با هدف ساخت مسکن در تیراژ بالا، پایین آمدن سهم هزینه‌های ثابت در متر مربع (از قبیل: نقشه‌کشی، نظارت، نیروی انسانی و …)، ارزان‌سازی در عین رعایت حداقل استاندارد‌های لازم، حذف قیمت زمین از قیمت تمام شده مسکن، پرهیز از تجمل گرایی، افزایش‌امید به خانه دار شدن در اقشار کم درآمد جامعه، عدم مالکیت دائمی زمین، امتیاز استفاده از تسهیلات ارزان قیمت با بوروکراسی بسیار کمتر نسبت به گذشته وارد میدان شد.
اما متأسفانه آنچه حاصل شد با اهدافی که مد نظر بود فرسنگ‌ها فاصله داشت. طبیعتاً در هر نوع برنامه‌ریزی که برای جامعه انسانی صورت می‌گیرد، باید مسائل اجتماعی و فرهنگی جزء مهمترین زمینه‌ها باشد؛ زیرا هدف از این نوع برنامه‌ریزی‌ها بهبود کیفیت محیط و در مجموع کیفیت زندگی انسان‌ها است. در پروژه مسکن مهر چندان به این موضوع توجه نشده است. برنامه ریزان و متولیان این پروژه خواسته یا ناخواسته ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی گروه‌های هدف جهت اسکان در این پروژه را مورد نظر قرار نداده‌اند. شهروندان خرید خانه جزء مهمترین هزینه‌هایشان است زیرا هم به عنوان سرپناه محل زندگی افراد است و هم به عنوان سرمایه باید باکیفیت باشد تا ارزش خود را حفظ کند و هم به گونه‌ای باشد که در مواقع خطر طبیعی وانسانی جان ساکنان را چندان به خطر نیندازد و از همه مهمتر باعث افزایش کیفیت زندگی ساکنان شود. همه این عوامل ذکرشده بستگی به کیفیت کالبدی مسکن دارد. کیفیت کالبدی مسکن مهر در این سال‌ها چندان مناسب نبوده است و مشکلاتی نظیر فقدان خدمات ز یربنایی و روبنایی، عدم استحکام بنا‌های مسکونی دربرابر حوادث را به وجود اورده است. برای مثال در زلزله سرپل ذهاب شاهد تخریب شدید مسکن‌های مهر بودیم که به دلایلی چون پایین بودن مقاومت ساختمان‌ها و ساخت ساز روی گسل‌ها، استفاده از مصالح غیراستاندارد، جانمایی وطراحی نادرست، رعایت نکردن استاندارد‌ها و عدم نظارت دقیق مهندسین ونظام مهندسی و.. اشاره کرد.
اگر رعایت مقررات مربوط به استاندارد‌های ملی و نظام مهندسی، به کارگیری ویژگی معماری بومی، امکان توسعه و تغییر در مسکن، تنوع در الگو ساخت، توجه به اقلیم در طراحی مسکن و توجه به گسل‌ها و عوامل طبیعی به خوبی انجام می‌شد، می‌توانست از مشکلات پروژه بکاهد؛ عوامل مکانیابی نیز به عنوان یک نقطه ضعف و چالش اساسی این پروژه شناخته می‌شود. به عنوان مثال در بخش مکانیابی این پروژه باید فاصله از شهر و راه‌های اصلی به صورت کارشناسی شده انتخاب می‌شد.
مسکن مهر‌ها باید در فاصله مناسب واقع می‌شدند تا شهروندان هزینه و زمان کمتری جهت رفت و آمد روزانه خود صرف کنند. به دلیل مساحت کم خانه‌ها، خانوار‌ها نیازمند تأمین تفریح و سایر مسائل در فضای بیرون‌اند که متأسفانه توجهی به ان نشده وفقط به دید خوابگاه به ان نگاه شده است و به محوطه‌سازی و فضا سبز کم توجهی شده است. عدم توجه به محدود بودن منابع اب و زیرساخت‌ها باعث ایجاد مشکلات در تأمین اب منازل مسکونی و همچنین ابیاری فضای سبز محوطه‌ها می‌شود. مسکن مهر با هدف خانه دار کردن افراد کم درامد شکل گرفت اما بیشتر کسانی که در نهضت ملی مسکن حضور دارند و خانه خریده‌اند افرادی‌اند که دنبال حفظ ارزش سرمایه خویش بوده‌اند.