در چاله ماندن یا به چاه افتادن

کبنا ؛یکی از اتفاقاتی که تحزب گرایی، رفتار دموکراتیک انتخاباتی، تفکر عقلانی را در یکی از سیاسی‌ترین شهرهای کشور زیر سوال برد و نشان داد جامعه هنوز تا رسیدن به نگاه منطقی و عقلانی انتخاباتی فاصله زیادی دارد، انتخابات سال 94 تهران بود. لیستی 30 نفره از کاندیداهایی در دو طیف اصلاح طلب و اصولگرا قرار گرفت. از طرفی یکی از چهره‌های سیاسی مطرح با یک ویدئوی چند دقیقه‌ای و تشویق مردم به لیستی رای دادن تاثیر به سزایی در مشارکت حداکثری مردم ایجاد کرد و در نهایت لیست اصلاح طلبان موسوم به امید پیروز انتخابات شد. اما قبل و بعد از رای گیری این شائبه وجود داشت که برخی افرادی که در لیست اصلاح طلب قرار دارند اصلاً نماینده این حزب نیستند، بر همین اساس هم برخی نمایندگانی که به دلیل قرار نداشتن در لیست دیده نشده و بازنده محسوب می‌شدند اعتراض خود را به اشکال مختلف رسمی و غیررسمی به گوش رسانه‌ها رساندند. تا آنکه یکسال بعد الهه کولایی عضو ارشد شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان در  از نحوه بستن لیست امید برای مجلس دهم شورای اسلامی پرده برانداخت و در گفت‌وگویی اعلام کرد «همیشه پول و قدرت در حوزه سیاست تأثیرگذار هستند. برخی کاندیداها از طریق رانت وارد لیست امید شدند و من این مسئله را تکذیب نمی‌کنم». طرح چنین مسائلی علاوه بر آنکه به رفتار غیرحزبی کاندیداها و انتخاب شدن بر مبنای پول و قدرت اشاره دارد، نشان می‌دهد عموم مردم نه بر اساس ملاک‌ها و معیارهای حزب یا شایستگی افراد، که از روی لیست رای داده‌اند. قطعاً شناخت داشتن از هر 30 نفری که در لیست قرار دارند کار سختی است، و نمی‌توان به مردم خرده گرفت بلکه این مسئولان و طراز اول‌های هر حزب هستند که از آنها انتظار می‌رود انتخابات را تبدیل به بازار فروش رتبه بندی افراد یک لیست و یا صندلی مجلس نکنند.
عواقب چنین رفتاری اصول هر حزبی را به حاشیه می راند و اصل و اساس را عاملی قرار می‌دهد که نه شایسته سالاری را مدنظر دارد و نه حزب را، بلکه نمایندگانی را برنده این بازی می‌کند که هر بار برای رسیدن به منافع خود به یک سمت میل می‌کنند. لیستی رای دادن، تحزب گرایی سطحی و بدون شناخت و در کل رفتار فارغ از شناخت سیاسی را می‌توان آسیب‌هایی دانست که به مراتب در استان‌هایی که تفکرات سیاسی در محور نیست و محور عشیره‌ای و قبیله‌ای دارند بیشتر نمود می‌یابد.
شیوه رای آوری
همچنانکه در طرح استانی شدن انتخابات جمعی از نمایندگان و دولت موافق این طرح هستند و معتقدند طرح به بهبود وضعیت تشکیلات حزبی و رفتار مبتنی بر دموکراسی کمک کننده است، ایراداتی که برخی نمایندگان به طرح وارد کرده‌اند قابل تامل است. قاضی پور نماینده مردم ارومیه تاکید کرد: با استانی شدن انتخابات تشکیلات حزبی در رأس قرار می‌گیرد در حالی که در کشور ما تشکیلات حزبی دچار نقصان است و با استانی شدن انتخابات پول، قدرت، زور و زر بر جامعه حاکم و مشکلات امنیتی و دسترسی مردم به نمایندگان افزایش می‌یابد، همچنین مشکلات قومیتی، گویشی و مذهبی ایجاد می‌شود».
نماینده مردم سمیرم در مجلس درباره شیوه رای آوری در انتخابات گفته است: این طرح با بند ۹ اصل سوم قانون اساسی که بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه جامعه در تمام زمینه‌های مادی و معنوی دلالت دارد، مغایرت دارد. با شرایط کنونی اگر یک کاندیدا در یک شهرستان ۱۰ درصد رای بیاورد و فردی دیگر در همان شهرستان ۶۰ درصد رای بیاورد، احتمال دارد فردی که درصد کم‌تری رای را در شهرستان کسب کرده بتواند در سطح استان باتوجه به نظر مرکز استان رای بیشتری کسب کند و به مجلس راه یابد و فردی که رای بیشتری در شهرستان می‌آورد اما پشتوانه‌ای در مرکز استان ندارد به مجلس ورود پیدا نکند که این نوعی تبعیض است.
وظیفه «نمایندگی» چیست؟
اما مسئله دیگر این است که این طرح برای برخی استان‌های مرزی یا استان‌هایی که در روند توسعه‌ای خود به دلایل مختلف سرعت رشد قابل توجهی نداشته‌اند و به اصطلاح محروم‌اند به پیشرفت آن‌ها می‌انجامد یا پسرفت آنها؟ چندی پیش معاون وزیر اقتصاد در جلسه‌ای در استان کهگیلویه و بویراحمد به روند توسعه کند استان اشاره و عنوان داشت: اگر استان کهگیلویه و بویراحمد با همین روند ادامه دهد تا پنجاه سال آینده هم به استان‌های توسعه یافته کشور نمی‌رسد. چنین تعبیر و بیانی این موضوع را در ذهن برجسته می‌کند که از بین بردن این فاصله توسعه‌ای نیازمند تلاش بیشتر مدیران و مسئولان در تمام استان است. در حالی که طرح استانی شدن انتخابات تاکید بر «توسعه در سطح ملی» دارد، با تمرکز نماینده بر مسائل و مشکلات منطقه محروم خود تناقض دارد. بر همین مبنا برخی نمایندگان معتقدند شهرستان‌ها و استان‌های محروم باید از این طرح مستثنی باشند، نماینده مردم سبزوار در مجلس به سیاست‌های ابلاغی رهبری و اهمیت وظیفه نمایندگی اشاره و  تصریح کرد: وقت عمده نمایندگان برای پاسخگویی به مردم صرف می‌شود، اما با استانی شدن نمایندگان دیگر پاسخگو نخواهند بود، بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبری نیز نمایندگان شوراهای محلی و مجلس باید به نوعی انتخاب شوند که از حداکثر شناخت از مردم برخوردار باشند.
از اواســط دهة 1960 میلادی به بعد، برخلاف دوران قبل از آن که نمایندگان مســئولیتی در قبال حوزه‌های انتخابیه بر خود فرض نمی‌دانستند، رفته رفته توجه نمایندگان به ســمت حوزه‌های انتخابیه خودشــان بیشــتر جلب شــد و وقت بیشــتری را در حوزه‌های انتخابی خویش اختصاص دادند و وظایف بیشــتری در خصوص حل مســائل و مشــکلات حوزه انتخابیه بر عهده گرفتند. وظیفــه «نمایندگی» ناظر بر نقش و توانایی مجلس در حل و فصل مشــکلات اساســی شــهروندان در چارچوب قانون اساســی، چگونگی تعاملات و مناســبات میان نمایندگان و شــهروندان و میزان مشــارکت دادن شــهروندان و اعمال نظرات و مطالبات آنان در فرآیند قانونگذاری و نظارت اســت. لذا «ظرفیــت نمایندگی» یک مجلس و نماینــدگان آن، به توانایی قانونگذاران در جلب مطالبات مردمی و لحاظ کردن این مطالبات و خواسته‌ها در فرآیند قانونگذاری، پاسخ گویی به سؤالات و شکایات شهروندان در باب اقدامات دولت، توانایی آنان در برقراری ارتباط با رأی دهندگان و حل و فصل مشــکلات خاص مربوط به حوزه‌های انتخابیه‌شان است. این در حالی اســت که براساس تحقیقات انجام شده، در اغلب قوانین کشورها نماینده در برابر حوزه انتخابیه خود مســئول است و حتی برخی از محققان «وظیفه نمایندگی» را بر سایر وظایف ارجحیت داده‌اند (1). با استانی شدن انتخابات و تغییر حوزه انتخابیه وظیفه نمایندگی تاحدود زیادی به فرماندار و شورای شهر موکول می‌شود، و عملاً وظیفه نمایندگی که پل ارتباطی میان مردم و مجلس بود از بین می‌رود. حال سوال مهم این است که تکلیف شهرهای محرومی که نیازمند توجه بیشتر نماینده هستند چه می‌شود؟
تبلیغات
در زمینه بحث تبلیغات انتخاباتی کم حجم شدن تبلیغات جزو مزایای این طرح  عنوان شد و با این استدلال که تبلیغات به فضای مجازی منتقل می‌شود و از حجم تبلیغات محلی می‌کاهد بر کم هزینه بودن تبلیغات در طرح استانی تاکید شد. از طرفی برخی این استدلال‌ها را دور از واقعیت دانسته و معتقدند نه تنها حجم تبلیغات کاهش می‌یابد بلکه بر اساس آنکه یک نامزد انتخاباتی باید از حوزه‌های فرعی درصدی از آرا را به خوداختصاص دهد، شناساندن نماینده به مخاطب نیازمند تبلیغ در همه شهرها و مناطق یک استان است. نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: با استانی - شهرستانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی هزینه شرکت در انتخابات برای نامزدها افزایش می‌یابد و آنها باید در سطح استان تبلیغات انجام دهند، لذا افرادی که پشتوانه قوی دارند می‌توانند به مجلس راه یابند و یا افرادی با پشتوانه سیاسی و حزبی وارد مجلس شورای اسلامی می‌شوند. تبلیغات گسترده در این طرح که امری اجتناب ناپذیر است مغایر با اصل 75 قانون اساسی است.
با توجه به آنکه تبلیغات گسترده انتخابات استانی هیچ منفعتی برای کشور در در شرایط اقتصادی موجود ندارد. حزب و تحزب گرایی دچار آسیب‌هایی جدی است و هر دو جبهه مطرح در کشور با بحران دلزدگی عمومی مواجه شده‌اند، همچنین با تصویب این طرح وظایف نمایندگی در قبال مردم شهر خود کمتر و به سازمان دیگری منتقل می‌شود. باید دید شورای نگهبان که در طی چند دوره به دلیل ایرادات اساسی طرح از تصویب آن خودداری کرده است چه تصمیمی می‌گیرد!

1) مقصودی؛ مجتبی. ابراهیم آبادی؛ غلامرضا. تأثیر استانی شدن انتخابات مجلس بر وظیفه نمایندگی. فصلنامه ره نامه سیاستگذاری. زمستان 1390. دوره 2. شماره 4
 
---------------------------
سیده زهرا حسینی فر