مخالفت شرکای ایران با تحریم نفتی / قمار ترامپ بر سر نفت ایران

کبنا ؛مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری گفت واشنگتن در راستای کمپین فشار حداکثری همچنان تلاش می‌کند صادرات نفت ایران را به صفر رسانده و این کشور را از درآمد اصلی خود محروم کند و از همین رو هیچ معافیتی برای خرید نفت ایران صادر نخواهد کرد.
دولت ترامپ پس از خروج یکجانبه از برجام هم وعده داده بود که صادرات نفت ایران را تا پیش از اجرایی شدن تحریم‌ها به صفر برساند اما آبان‌ماه گذشته همزمان با بازگشت تحریم‌های نفتی کشورمان در یک عقب‌نشینی آشکار مجبور شد برای جلوگیری از تلاطم بازار نفت و افزایش قیمت‌ها، هشت کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان را به مدت ۶ ماه از تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف کند.
اما آیا آمریکا با وجود تمام این لفاظی‌ها قادر است مانع فروش نفت ایران شود و اکنون که معافیت‌های تحریمی را نیز لغو کرده، طبق ادعای خودش می‌تواند صادرات نفت ایران را به «صفر» برساند؟
عربستان و ناتوانی از جبران نفت ایران در بازار
دولت آمریکا برای اجرای سیاستِ به صفر رساندن صادرات نفت ایران، حساب زیادی روی عربستان باز کرده است اما افزایش شدیدی که در ماه اکتبر گذشته همزمان با بازگشت تحریم‌ها در رابطه با قیمت نفت اتفاق افتاد، نشان داد که عربستان و دیگر متحدان آمریکا در منطقه و اوپک نمی‌توانند کمبود عرضه نفت ایران در بازار را جبران کنند. نکته‌ای که کارشناسان و تحلیلگران نفتی نیز پیش‌تر به آن ‌اشاره کرده‌اند. بلومبرگ و دیگر پایگاه‌های تحلیلی نیز بارها تاکید کرده‌اند که ظرفیت تولید عربستان محدود است و به‌ویژه با توجه به تقاضای رو به افزایش بازار و شرایط تولید نفت در لیبی، ونزوئلا و نیجریه، این کشور حتی با ظرفیت کامل خود نیز نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد.
موضوعی که صراحتا «خالد الفالح» وزیر انرژی عربستان نیز به آن اذعان کرد و سال گذشته تنها دو هفته پس از آنکه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی از توانایی ریاض برای پمپاژ ۱۲ میلیون بشکه نفت به بازار سخن گفت، اعلام کرد که کشورش نمی‌تواند کاهش عرضه نفت ایران را جبران کند.
افزون بر این، حل نشدن اختلاف دیرینه عربستان و کویت بر سر بهره‌برداری از میادین نفتی مشترک نیز مانع بزرگی را بر سر راه ترامپ برای تحریم نفتی ایران قرار داده است. منطقه نفتی مشترک عربستان و کویت (شامل دو میدان نفتی خفجی و الوفره) از حدود ۳ سال پیش به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی و برخی اختلافات حاکمیتی تعطیل شده و از سرگیری تولید نفت در آن نیز به دلیل تداوم اختلافات میان دو کشور تاکنون میسر نشده است.
اعتراض کشورهای مشتری ایران به تهدیدهای آمریکا
از سوی دیگر، اقدام اخیر آمریکا واکنش منفی چند مشتری بزرگ نفت ایران را نیز به همراه داشته است. مولود چاووش‌اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در اظهاراتی این اقدام آمریکا را برای ثبات و امنیت منطقه بسیار خطرناک دانست و همچنین تاکید کرد که «برای ترکیه و دیگر کشورها ایجاد تنوع در تامین‌کنندگان نفت به آسانی ممکن نیست».
او با لحنی تند از واشنگتن انتقاد کرد و گفت: «آمریکا تصمیمی یکجانبه گرفته و به دیگر کشورها نیز می‌گوید که باید تبعیت کنید و هزینه بپردازید. پیشنهاد خرید نفت از کشور دیگری به جای ایران، گنده‌گویی است.»
سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز گفت که تصمیم آمریکا «در بازار جهانی انرژی و در خاورمیانه آشوب و بحران ایجاد خواهد کرد».
وی با تاکید بر اینکه همکاری‌های چین با ایران شفاف، قانونی و مشروع بوده و لذا باید محترم شمرده شود، افزود دولت چین متعهد به حفظ منافع و حقوق مشروع شرکت‌های چینی بوده و نقش مثبت و سازنده‌ای در حفظ ثبات بازار جهانی انرژی ایفا خواهد کرد.
اصرار مشتریان به ادامه خرید نفت از ایران و اعلام رسمی عدم حمایت برخی کشورها از این تحریم‌ها «دلایل فنی» نیز دارد. همان‌طورکه چاووش اوغلو، وزیر خارجه اعلام کرد، «تغيير منبع خريد نفت كار ساده‌اى نيست و [به دليل تفاوت نفت كشورها] نيازمند تغيير فناورى پالايشگاه است كه هزينه سنگينى برای کشور واردکننده در پى دارد.» از همین رو، کشورهایی مانند هند و کره جنوبی که پالایشگاه‌های آنها برای تصفیه نفت ایران طراحی و ساخته شده‌اند به یکباره نمی‌توانند نفت کشور دیگری را با ویژگی‌های متفاوت جایگزین کنند.
به همین دلیل، دولت کره جنوبی هم پس از لغو معافیت‌های تحریمی ایران اعلام کرد که در تمامی سطوح با آمریکا در حال مذاکره است و به تلاش‌ خود برای کسب معافیت از تحریم‌ها تا پایان ضرب‌الاجل ۲ مه (۱۲ اردیبهشت) ادامه خواهد داد.
واکنش اروپا به اقدام ضدایرانی آمریکا: متأسفیم!
این در حالی است که سخنگوی اتحادیه ‌اروپا در واکنش به عدم تمدید معافیت تحریمی آمریکا علیه ایران تنها به ابراز تأسف بسنده کرد.
«مایا کاسیانچیچ» سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این خصوص گفت: ما از بیانیه‌ایالات متحده مبنی بر خودداری از تمدید کلیه معافیت‌ها، متأسفیم.
سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره ادامه داد: این اقدام بیش از پیش اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را تضعیف می‌کند. تا زمانی که ایران به اجرای کامل و مؤثر برجام ادامه دهد، ما به عنوان اتحادیه اروپا، به پایبندی به این توافق ادامه خواهیم داد.
بلوف آمریکایی با اتکا به ذخایری که محدود است
دولت آمریکا برای تامین نفت مشتریان آسیایی، در فقدان نفت ایران، روی ذخایر استراتژیک نفت خود نیز حساب باز کرده است. مایک پمپئو نیز روز گذشته پس از اعلام لغو معافیت‌های نفتی ایران مدعی شد که آمریکا اکنون خود نیز به یک صادرکننده بزرگ نفت تبدیل شده و می‌تواند در کنار عربستان به تنظیم بازار نفت کمک کند. اما این مسئله اگرچه ممکن است باعث آرامش نسبی در بازار نفت شود، ولی به دلیل محدود بودن ذخایر استراتژیک آمریکا و همچنین هزینه‌بر و زمان‌بر بودن انتقال محموله‌های نفتی از آمریکا به آسیا نخواهد توانست نگرانی بازار از تحریم نفتی ایران را به‌طور کامل رفع کند.
ذخایر نفتی استراتژیک آمریکا در دهه ۷۰ میلادی و در پی فلج شدن اقتصاد این کشور ایجاد شد؛ یعنی زمانی که پس از جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۷۳، کشورهای عربی صادرات نفت خود را به کشورهای غربی و ایالات متحده متوقف کردند. از آن زمان تاکنون، آمریکا چندین بار در مواقع اضطراری از جمله در زمان وقوع توفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ و توقف تولید نفت در لیبی در سال ۲۰۱۱ از این ذخایر استراتژیک برای تامین نیاز داخلی خود استفاده کرده است اما کارشناسان بازار نفت معتقدند این‌بار استفاده از این ذخایر کمکی به تنظیم بازار نفت نخواهد کرد.
رسانه‌های آمریکا نیز اذعان دارند که تزریق نفت به بازار از محل ذخایر استراتژیک آمریکا ممکن است در کوتاه‌مدت جواب دهد اما تا مدت زمان زیادی نمی‌توان این سیاست را ادامه داد؛ ضمن آنکه تحویل محموله‌های نفتی از آمریکا به مشتریان آسیایی نیز به دلیل بُعد مسافت، چند ماه طول خواهد کشید. «ریک پری» وزیر انرژی دولت ترامپ نیز سال گذشته در مصاحبه با خبرنگاران اعتراف کرد که تاثیر استفاده از ذخایر استراتژیک نفت آمریکا [برای کاهش نگرانی‌ها از تحریم نفتی ایران] جزئی و موقت خواهد بود.
هزینه‌های سیاسی و اقتصادی تحریم نفتی ایران برای آمریکا
از سوی دیگر کارشناسان آمریکایی از مدت‌ها پیش هشدار داده‌اند که افزایش بهای سوخت در آمریکا در پی نگرانی بازار نفت از تحریم ایران، مهم‌ترین فاکتوری است که می‌تواند پیروزی جمهوری‌خواهان را در انتخابات‌های آتی به خطر بیندازد؛ تا جاییکه می‌توان گفت تقارن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره با زمان اجرا شدن تحریم‌های نفتی ایران در اکتبر (آبان ماه) گذشته یکی از دلایلی بود که باعث صدور معافیت‌های تحریمی برای مشتریان نفتی ایران شد.
این نگرانی پس از آن جدی‌تر شد که بهای جهانی نفت در ماه اکتبر در پی نگرانی از کاهش صادرات نفت ایران به بالاترین رقم خود در چهار سال اخیر (۸۶ دلار در هر بشکه) رسید. متعاقب آن، رسانه‌های آمریکایی نیز اعلام کردند که از سال ۲۰۱۴ تاکنون قیمت بنزین در آمریکا -آن‌هم در فصل کم‌مسافرت پاییز- هرگز به این گرانی نبوده است.
افزایش نگرانی‌ها از بالا رفتن قیمت سوخت در آمریکا در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز کنگره باعث شد که دولت ترامپ در ادامه راه، مواضع سختگیرانه اولیه خود را در قبال تحریم نفتی ایران کنار گذاشته و به منظور کاستن از نگرانی بازار، برای اولین بار اعلام کند که اعطای معافیت به برخی از مشتریان نفتی ایران را بررسی می‌کند؛ چراکه به نوشته وبسایت تحلیلی مارکت‌واچ، خود را در «وضعیت دشواری» دید که تنبیه کردن ایران در آن به معنای شلیک کردن به پای مصرف‌کنندگان آمریکایی بود.
خبرگزاری بلومبرگ نیز تابستان گذشته پس از بالا رفتن قیمت نفت در گزارشی نوشته بود اگر ترامپ واقعا می‌خواهد قیمت بنزین را در آمریکا پایین نگه ‌دارد، تنها راهش این است که سیاست خود را در قبال ایران تغییر دهد.
هزینه تحریم نفتی ایران از بُعد اقتصادی نیز قابل تامل است. رویترز هفته گذشته همزمان با گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال تمدید نشدن معافیت‌های تحریمی ایران در گزارشی نوشت: «آمریکا سالانه ۵ میلیارد بشکه سوخت در داخل مصرف می‌کند. بنابراین، اگر تحریم ایران بهای نفت را حتی به میزان یک دلار در هر بشکه افزایش دهد، این مسئله (تحریم نفتی ایران) سالانه ۵ میلیارد دلار برای مصرف‌کنندگان آمریکایی هزینه در بر خواهد داشت.» نگرانی بازار از کاهش صادرات نفتی ایران روز گذشته نیز خیلی زود خودش را در معاملات نفتی نشان داد. با وجود آنکه پمپئو در کنفرانس خبری خود مدعی شد لغو معافیت‌های تحریمی ایران و حذف نفت این کشور از بازار به خاطر افزایش تولید نفت عربستان و امارات و خودِ آمریکا تاثیری بر قیمت‌ها نخواهد گذاشت، اسکای‌نیوز دقایقی پس از پایان کنفرانس خبری وی از افزایش دو درصدی بهای نفت خبر داد. در هر حال با توجه به نکاتی که گفته شد، باید توجه داشت که ادعای آمریکایی‌ها مبنی بر جلوگیری کامل از تولید و صادرات نفت ایران، بیش از اینکه راهکاری عملی برای تحت فشار قرار دادن ایران باشد، بیشتر یک بلوف سیاسی برای گرم نگه داشتن تنور تحریم‌های چهل ساله ایران است. موضوعی که حتی در انعکاس این خبر در رسانه‌های غربی نیز به وضوح قابل مشاهده بود.
ترامپ دیگر قادر نیست بر صادرات نفت ایران اثر بگذارد
تارنمای آمریکایی اکسپرس در تحلیلی نوشت: آمریکا در یک سال گذشته تدریجاً بر فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران افزود. محور اصلی راهبرد فشار حداکثری دولت ترامپ بر ایران قطع صادرات نفت این کشور بود که منبع یک سوم درآمدهای دولت تلقی می‌شود.
در ادامه این مطلب آمده است: ایالات متحده آمریکا قادر نخواهد بود تا ماه می، صادرات نفت ایران را به صفر برساند. زیرا اول؛ آمریکا نمی‌تواند تمام خریداران نفت ایران را متقاعد کند از بازار نفت ایران چشم‌پوشی کنند. چین و هند که بزرگ‌ترین خریداران نفت ‌خام ایران هستند، روابطی راهبردی با ایران دارند و به منابع انرژی این کشور متکی هستند. بعید است آمریکا بتواند با تحریم، پالایشگران یا بانک‌های چینی و هندی را تهدید کند.
دوم؛ کاهش تولید نفت ایران به جهش قابل ملاحظه بهای نفت‌خام خواهد انجامید که درحال حاضر نیز به دلیل تحریم ونزوئلا توسط آمریکا، نگرانی‌ها از تولید نفت در لیبی و نیجریه و تصمیم عربستان سعودی برای کاهش عرضه با افزایش قیمت مواجه شده است.
سوم؛ به‌علاوه از آنجا که ترامپ نگران پیامدهای سیاسی افزایش بهای نفت است (چنان‌که توییت‌های او مبین این واقعیت است)، آغاز فصل تابستان که به دلیل افزایش مسافرت‌ها تقاضا در آن برای بنزین زیاد می‌شود، اتخاذ تصمیم برای کاستن از صادرات نفت ایران را دشوارتر می‌کند.
ایران گزینه‌های فراوانی برای تلافی اقدام آمریکا دارد
نشریه «فارن پالیسی» در مطلبی با تصریح این نکته که گزینه‌های فراوان پیش روی ایران برای تلافی تصمیم آمریکا در تمدید نکردن معافیت تحریم‌های تحریم نفتی وجود دارد، نوشت: ایران به عنوان مثال می‌تواند با بستن تنگه هرمز که 30 درصد صادرات روزانه نفت منطقه از آن عبور می‌کند، پاسخ تندی به واشنگتن بدهد. در این مطلب که با عنوان «قمار بزرگ ترامپ بر سر نفت ایران» در نشریه فارن پالیسی انتشار یافته، آمده است: دولت «دونالد ترامپ» با هدف رساندن صادرات نفت ایران به صفر، یک خطر بزرگ سیاست اقتصادی را پذیرفته است. به نوشته این نشریه تصمیم روز دوشنبه دولت ترامپ برای تمدید نکردن معافیت تحریم‌های نفتی ایران، علاوه‌بر اینکه بهای نفت را بالا می‌برد، بر روابط واشنگتن با متحدان و رقبایش که در تامین انرژی به ایران متکی هستند تاثیر می‌گذارد و در عین حال موجب تنش بیشتر در آب‌های خلیج‌ فارس می‌شود.
المانیتور: اعمال فشار بر ایران به جایی نمی‌رسد
پایگاه خبری المانیتور در پی اعلام عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایران از سوی آمریکا به نقل از یک دیپلمات اروپایی که نمی‌خواست نام او فاش شود نوشت: «من فکر می‌کنم که هدف (دولت آمریکا) این است که ائتلافی جهانی علیه ایران شکل دهد و به همین منظور، آنها ایران را وادار به طفره رفتن» از توافق هسته‌ای می‌کنند.
 المانیتور در ادامه به نقل از این دیپلمات اروپایی نوشت: «تغییر حکومت سیاست (دولت آمریکا) است، به اعتقاد من این هم کارساز نخواهد بود چراکه اعمال فشار به جایی می‌رسد که به جای تضعیف تندروها، تنها موجب ناپدید شدن میانه‌روها خواهد شد».
توانایی بالای ایران در استفاده از بازارهای غیررسمی
اسپوتنیک روسیه هم در گزارشی نوشت که گروه بین‌المللی بحران با ترسیم خط قرمزی هشدار داده است نباید برای کاهش صادرات نفت ایران به زیر 800 هزار بشکه فشار آورد چراکه از آنجا به بعد موضوع برای ایران از وضعیت اقتصادی صرف خارج شده و بعد امنیتی پیدا می‌کند. شرایطی که پیش از این مقامات در تهران به اندازه کافی نسبت به آن هشدار داده‌اند. آمریکا در این مسیر بسیار محتاطانه‌تر از آنچه نشان می‌دهد عمل می‌کند.
ایران در شرایط تحریمی نشان داده که توانایی بالایی در استفاده از بازارهای غیررسمی دارد و می‌تواند با اقداماتی مانند سوآپ یا استفاده از نفتکش‌های کشورهای دیگر یا ده‌ها راه دیگر نفت خود را به پالایشگاه‌های هدف برساند. این فرآیند قبلا یک بار تا به انتها در ایران تجربه شده و امکان موفقیت آن آزمون شده است.
تحریم نفت ایران؛ بازی با شمشیر دو لبه
واشنگتن پست، در بخشی از تحلیل خود سخنان اعضای کابینه ترامپ را مورد بررسی قرار داده است. به نوشته واشنگتن پست این تصمیم به یک مسئله سیاسی در کابینه ترامپ تبدیل شده است. پمپئو با این مواضع سعی بر خودنمایی در سطح بین‌المللی دارد.
بلومبرگ نیز در تحلیل خود با اشاره به دودستگی‌های موجود در کابینه ترامپ، مواضع بولتون، پمپئو و برایان هوک طی ماه‌های گذشته را زیر ذره بین خود برده است و به این نکته ‌اشاره کرده است که هر تصمیم از سوی ترامپ ریسک جهش چشمگیر قیمت‌ها در بازارهای جهانی را به همراه خواهد داشت.
سی‌ان‌بی‌سی نیز با انتشار خبر سخنان پمپئو و رشد قیمت‌های نفت، به کاهش دکل‌های حفاری ایالات متحده در هفته گذشته نیز ‌اشاره کرده است که با توجه به کاهش محسوس دکل‌های حفاری طی ماه‌های اخیر، این اقدام رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی را به همراه خواهد داشت که از شب گذشته شاهد آن هستیم.
رویترز نیز در گزارش خود پس از ‌اشاره به مواضع دولت ترامپ و رشد قیمت‌ها به چالش کشورهای آسیایی خریدار نفت ایران که جزو بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان طلای سیاه در جهان هستند پرداخته است. رویترز با اشاره به رایزنی‌های چین، هند و ترکیه برای تمدید معافیت تحریم‌ها، به شرایط سختی که پس از این مشتریان نفت ایران با آن مواجه می‌شوند پرداخته است.
اویل پرایس نیز ضمن ارائه تحلیلی از قیمت جهانی نفت اعلام کرد اگر ترامپ معافیت‌ها از تحریم نفتی ایران را تمدید کند، جلوی افزایش قیمت نفت را می‌گیرد تا به «۸۰دلار» در هر بشکه نرسد، ولی اگر معافیتی ندهد مثل این است که تمام تلاش‌های خود را برای مهار قیمت نفت از بین برده باشد.