وادارمان نکنید معاهده ۱۳۵۱ را به داوری بین‌المللی ببریم

سخنگوی وزارت خارجه، دیروز از یک طرف ترکیه را به همکاری در زمینه حل مسائل پیش آمده زیست‌محیطی فراخواند و از سوی دیگر با اشاره به بند‌های داوری در عهدنامه‌ای که ۵۰ سال پیش میان ایران و افغانستان نهایی شده، ابراز امیدواری کرد که مسئله بهره‌مندی از حق‌آبه رود هیرمند به گونه‌ای حل شود که ایران ناچار به استفاده از بند‌های داوری نشود. مدتی است که با شدت گرفتن پیامد‌های تخریب محیط زیست در منطقه غرب آسیا و تشدید خشکسالی، نگاه‌ها بیش از پیش متوجه عملکرد دستگاه دیپلماسی در ارتباط با وظایف کشور‌های همسایه شده است. در این بین، سیاست‌های ترکیه به دلیل پیگیری مصرانه پروژه سدسازی گاپ و موضع افغانستان هم درباره حق‌آبه رود هیرمند در نوک پیکان منتقدان قرار دارند. در نشست هفتگی سعید خطیب‌زاده که خبرنگار «جوان» هم در آن حضور داشت، این دو موضوع به‌طور خاص مورد توجه خبرنگاران بود. هفته گذشته تانژو بیلگیچ، همتای ترکیه‌ای خطیب‌زاده بالاخره به موج انتقاد‌ها از سیاست‌های آنکارا واکنش نشان داد و با انتشار بیانیه‌ای کتبی ضمن رد نقش سد‌های ترکیه در ایجاد طوفان‌های شن و گرد و غبار تأکید کرد: «طوفان‌های شن و گرد و غبار در ترکیه و ایران، گرد و غبار بیابانی است که از آفریقا و خاورمیانه می‌آید که دو منبع مهم گرد و غبار در جهان هستند. در واقع، تخریب زمین، جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی و خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوایی نیز باعث افزایش این طوفان‌ها می‌شود.» در بیانیه بیلگیچ آمده است: «رویکرد دولت ایران در مقصر دانستن ترکیه در حوادث طبیعی رویکردی واقع‌بینانه نیست. برای جلوگیری از طوفان‌های شن و گرد و غبار و کاهش اثرات منفی آن، هر کشوری باید ابتدا به وظیفه خود عمل کند و در جهت استفاده پایدار از منابع آب و خاک اقدامات لازم را انجام دهد. دیروز خطیب‌زاده در پاسخ به بیلگیچ آنکارا را به جای فرافکنی، به همکاری فراخواند و گفت: «ما علم را به دانشمندان بسپریم و کمک کنیم به همدیگر که مشکلات زیست محیطی و مشترک را حل کنیم. استقبال ترکیه را به فال نیک می‌گیرم. باید تلاش کنیم قدم اجرایی برای منطقه درست کرده و مشترکاً مشکل آب، محیط زیستی و ریزگرد‌ها را مرتفع کنیم.»
علاوه بر ترکیه، ایران در مرز‌های شرقی هم باید مسئله بهره‌مندی از حق‌آبه رود هیرمند را با هیئت حاکمه سرپرستی افغانستان حل کند. خطیب‌زاده پرسشی در این مورد را از دو جنبه حاکمیتی و محیط زیستی پاسخ داد و گفت: «در موضوع آب از دو منظر می‌توانم پاسخ دهم یکی از منظر حاکمیتی است که به عنوان مسئول پاسخگویی در وزارت خارجه از این منظر باید موضوع را باز کنم و بعد دیگر هم بعد توجه به شرایط اقلیمی منطقه غرب آسیاست که از فقدان استاندارد‌های زیست محیطی به خاطر سال‌ها جنگ و خونریزی و شرایط اقلیمی خاص و فشار‌هایی که بر منابع آشکار و پنهان آب در این منطقه آمده است، رنج می‌برد.»
سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران خاطرنشان کرد: «حتماً با آن‌هایی که با این حوزه آشنا هستند صحبت کنید. موضوع محیط زیست موضوعی است که همه مشترکاً در این منطقه باید به آن توجه کنند. تیرماه میزبان وزرای محیط زیست کشور‌های منطقه در تهران هستیم و درباره موضوع آب، محیط زیست و ریزگرد‌ها صحبت می‌کنیم. با برخی کشور‌ها دارای معاهدات لازم‌الاجرا هستیم از جمله آن کشور‌ها افغانستان است. ما با دولت‌ها معاهده نمی‌بندیم ما با هیئت‌های حاکمیتی و رژیم‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت و با ساختار‌های سیاسی دولتی معاهده نمی‌بندیم. حاکمیت‌ها با هم توافق می‌کنند یا معاهدات دوجانبه را امضا می‌کنند.»
سخنگوی وزارت خارجه با اشاره به پیمان سال ۱۳۵۱ بین تهران و کابل گفت: «در سال۱۳۵۱ معاهده لازم‌الاجرایی بین ایران و افغانستان امضا شد و این معاهده بند داوری و قسمت‌های لازم‌الاجرا دارد. البته همواره تلاش کردیم با همسایگان از مسیر دوجانبه جلو برویم. رجوع به مراجع ذی‌ربط یا بند‌هایی که برای داوری حاکمیت در آن‌ها گنجانده شده آخرین راه‌حل است و امیدواریم اساساً به آن سمت حرکت نکنیم.»
تأیید تلویحی رکوردزدن
بخش دیگری از نشست سخنگوی وزارت خارجه طبق روال هفته‌های گذشته به مسائل روند احیای برجام از جمله حواشی رسانه‌ای و سفر‌های اخبر برخی مقامات به ایران اختصاص داشت. خطیب‌زاده به پرسش خبرنگار «جوان» درباره گزارشی از شبکه خبری بلومبرگ مبنی بر اینکه بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران رکورد زده است، بدون رد این گزارش گفت: «ما عضو پادمان و ان. پی. تی هستیم و در چارچوب مقررات و مراودات معمول بین ایران و آژانس در چارچوب تفوق فنی رفتار آژانس یعنی حفظ بی‌طرفی و عدم سیاسی‌کاری، همواره روابط نزدیکی با آژانس داشته‌ایم و در زمانی که اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف شد، در چارچوب پادمان مراودات خود را پیگیری کردیم. گزارش‌های آژانس باید منبع باشد نه مطالبی که برخی رسانه‌ها منتشر می‌کنند.»
طرح ابتکارات خاص در سفر مورا
سخنگوی وزارت خارجه درباره سفر انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران گفت: «در سفر مورا به تهران مذاکرات بسیار جدی و معطوف به نتیجه و همراه با ابتکارات خاص از سوی ایران برگزار شد و او چند دور گفتگو‌های طولانی با باقری داشت.» وی بار دیگر با اشاره به بی عملی امریکایی‌ها گفت: «برخی راه‌حل‌هایی که پیشنهاد شد، قرار شد طرف امریکایی اگر پاسخ دهد در موقعیتی قرار بگیریم که همه طرف‌ها به وین برگردند. اگر امروز امریکا تصمیم سیاسی خود را اعلام کند که ما هنوز دریافت نکردیم می‌توانیم گام مهمی در پیشرفت مذاکرات برداریم.»‌این دیپلمات ارشد ایرانی وقفه در روند مذاکرات را رد کرد و گفت: «پیام‌ها به صورت مستمر، هرچند پیام‌های ناخوشایندی دریافت شده باشد، رد و بدل شده است. سفر مورا به تهران برای این بود که حضوراً این رفت و برگشت‌ها را تسریع کند و قبلاً هم سفری به واشنگتن داشت.» خطیب‌زاده یادآور شد: «معدود موضوعات، ولی بسیار با اهمیتی که باقی‌مانده، اگر حل شود می‌رویم که توافق را اعلام کنیم و شاید برخی مسائل و ادیتی مانده باشد که آنجا انجام شود.»