بسیج و خودسازماندهی: بازوی مردمی برای ساختن جامعه‌ای پویا و متعالی

کبنا ؛سید ولی موسوی‌نژاد - روزنامه‌نگار - در دنیای پیچیده امروز، بسیاری از جوامع با چالش‌های متنوعی از جمله فقر، نابرابری، آسیب‌های زیست‌محیطی و بحران‌های فرهنگی و اجتماعی مواجه هستند. برای عبور موفق از این بحران‌ها، نیاز به نهاد‌هایی احساس می‌شود که بتوانند با تکیه بر ظرفیت‌های مردمی، سریع و کارآمد پاسخ دهند و در عین حال مستقل از ساختار‌های اداری سنگین عمل کنند. در این میان، بسیج به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های خودسازماندهی اجتماعی، نشان داده است که چگونه می‌توان با مشارکت گسترده مردمی، بر مشکلات فائق آمد و جامعه‌ای مقاوم و توسعه‌یافته ساخت. بسیج از همان ابتدای شکل‌گیری‌اش به عنوان نهادی مردمی و متکی بر ارزش‌های انقلابی، همواره به عنوان نمادی از ایثار، خدمت و خلاقیت شناخته شده است. این نهاد توانسته است با اتکا به اصول خودسازماندهی، در ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی و فرهنگی تأثیری پایدار بگذارد.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فعالیت بسیج، ارائه خدمات پزشکی و بهداشتی به مناطق محروم است. این خدمات که در قالب تیم‌های جهادی درمانی انجام می‌شود، به طور مستقیم نیاز‌های اساسی جوامع محروم را هدف قرار می‌دهد و در بسیاری از موارد جایگزین نظام‌های رسمی درمانی شده است که به دلایل مختلف قادر به حضور مؤثر در این مناطق نیستند. این خدمات، نمادی از توانایی بسیج در بسیج منابع انسانی و مادی برای رفع فوری مشکلات است و از روحیه‌ای نشأت می‌گیرد که خدمت به مردم را رسالت اصلی خود می‌داند.
در حوزه فرهنگ و آگاهی‌بخشی نیز بسیج نشان داده است که می‌تواند به عنوان نیرویی پویا عمل کند. فعالیت‌هایی که توسط بسیج رسانه و گروه‌های هنری انجام می‌شود، نمونه‌ای بارز از خودسازماندهی فرهنگی است. بسیجیان با تولید محتوای فرهنگی، نمایشی و ادبی، به مقابله با هجمه‌های فرهنگی و جنگ نرم پرداخته و سعی کرده‌اند ارزش‌های انقلاب اسلامی را با زبانی نو و جذاب به نسل جوان منتقل کنند. این اقدامات بدون تکیه بر بودجه‌های کلان دولتی و با بهره‌گیری از خلاقیت و انگیزه‌های مردمی، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بسیج در میدان فرهنگ است.
نقش بسیج در تربیت نسل‌های آینده نیز قابل توجه است. از طریق بسیج دانش‌آموزی و دانشجویی، برنامه‌های متعددی برای توانمندسازی جوانان و نوجوانان اجرا شده است. این برنامه‌ها که شامل آموزش مهارت‌های زندگی، برگزاری اردو‌های علمی و سازندگی و ایجاد بستر‌هایی برای مشارکت جوانان در مسائل اجتماعی است، نقش مهمی در کاهش فاصله میان دانشگاه و جامعه و آماده‌سازی نسل آینده برای مواجهه با چالش‌های واقعی ایفا کرده است. تربیت نیروی انسانی مسئولیت‌پذیر و توانمند، یکی از اصول کلیدی در خودسازماندهی است که بسیج به خوبی آن را درک کرده و عملیاتی ساخته است.
حضور بسیج در حوزه محیط زیست نیز یکی دیگر از مصادیق این خودسازماندهی است. بسیجیان با اجرای طرح‌هایی نظیر نهال‌کاری، پاک‌سازی طبیعت و آموزش زیست‌محیطی، در جهت حفاظت از منابع طبیعی و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه گام برداشته‌اند. این اقدامات در زمانی انجام می‌شود که بحران‌های زیست‌محیطی، تهدیدی جدی برای زندگی انسان و اکوسیستم‌های طبیعی به شمار می‌آید. بسیج، با رویکردی مشارکتی و مردمی، نشان داده است که چگونه می‌توان با اقداماتی کوچک اما مستمر، تأثیری بزرگ بر محیط زیست داشت.
در حوزه اقتصاد نیز بسیج مستضعفین با اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی و حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد، نقش بسزایی در توانمندسازی اقتصادی ایفا کرده است. این اقدامات که از دل جامعه و بر اساس شناخت دقیق نیاز‌های آن طراحی شده‌اند، نشان‌دهنده درک عمیق بسیج از اهمیت توسعه اقتصادی پایدار است. بسیج توانسته است با استفاده از رویکردی مردم‌محور، الگویی از خودسازماندهی اقتصادی ارائه دهد که در بسیاری از موارد به حل مشکلات اساسی خانوار‌های کم‌درآمد کمک کرده است.
یکی از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده فعالیت بسیج، ورود آن به حوزه فناوری اطلاعات است. این نهاد با راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند، به بهبود خدمات الکترونیکی و دسترسی آسان‌تر مردم به خدمات مختلف کمک کرده است. این اقدامات، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری بسیج در برابر تحولات فناوری و توانایی آن در استفاده از ابزار‌های نوین برای بهبود کیفیت زندگی مردم است. چنین عملکردی، بیانگر این حقیقت است که خودسازماندهی زمانی موفق خواهد بود که بتواند خود را با تغییرات سریع محیطی تطبیق دهد و از ابزار‌های جدید به درستی بهره گیرد.
از سوی دیگر، تأثیرات بسیج تنها محدود به داخل کشور نیست. این نهاد، به الگویی برای بسیاری از کشور‌های منطقه تبدیل شده است. روحیه مقاومت و خدمت‌رسانی بسیج، فراتر از مرز‌ها الهام‌بخش مردمانی بوده است که به دنبال ساختن جوامعی مستقل و مقاوم در برابر تهدیدات خارجی هستند. این جایگاه بین‌المللی، نتیجه تعهد و پشتکار بسیجیانی است که با انگیزه‌ای خالصانه، برای حل مسائل انسانی تلاش می‌کنند.
بسیج، نماد عملیاتی‌شدن مفهوم خودسازماندهی در جامعه است. توانایی آن در ایجاد همبستگی میان مردم، بهره‌گیری از منابع محدود برای دستیابی به اهداف بزرگ و تطبیق با شرایط متغیر، الگویی است که می‌تواند برای سایر جوامع الهام‌بخش باشد. در عصری که نیاز به مشارکت مردمی و استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی بیش از پیش احساس می‌شود، بسیج نشان داده است که چگونه می‌توان با ترکیب ایثار، خلاقیت و همدلی، جامعه‌ای پویا و متعالی ساخت. این نهاد، نه تنها یک سازمان خدماتی، بلکه نمونه‌ای از اعتماد به مردم و توانمندسازی آنان است؛ الگویی که در آینده نیز می‌تواند محور اصلی تحولات مثبت در ایران و فراتر از آن باشد.