سد ماندگان کمبود آب شرب اصفهان را جبران می‌کند / هیچ ایراد و نقد زیست محیطی به سد ماندگان وارد نیست / پروسه اخذ مجوز زیست محیطی آن در حال اتمام است / وجود سد ماندگان موجب آب شدن برف‌های کوه دنا می‌شود؛ ادعایی بی‌اساس و غیرکارشناسی است

کبنا ؛تبعات گوناگون خشکی زاینده رود در چند دهه اخیر تمام ارکان زیست در اصفهان و فلات مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و ادامه این روند و تأثیر آن در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... گریبان چند استان و به تبع آن کشور را خواهد گرفت؛ بنابراین بدیهی است احیای این رودخانه در صدر مهم‌ترین دغدغه‌های مردم و دلسوزان قرار داشته باشد. مهدی مهیار در یادداشتی برای روزنامه اعتماد به دنبال پاسخ به این پرسش بوده که چرا کاهش مصارف و مدیریت تقاضا کفاف احیای زاینده رود را نمی‌دهد. همچنین ضمن اشاره به روند پروژه‌های انتقال آب، برخی ادعا‌ها درباره پروژه «ماندگان» را بی‌اساس و غیرکارشناسی می‌داند.
برای احیای زاینده رود دو دسته اقدام روی میز سیاستگذاران قرار دارد؛ یک دسته از این اقدامات مرتبط با مدیریت تقاضا و مدیریت مصرف بوده که هدف آن، کنترل و کاهش میزان مصرف آب است. دسته دیگر اقدامات نیز به راهکار‌های مدیریت تأمین مربوط می‌شود که هدف آن افزایش میزان منابع آب حوضه زاینده رود است.
در گذشته برنامه‌هایی در قالب برنامه سازگاری با کم آبی استان در راستای مدیریت مصارف و تقاضا آماده شد که این برنامه در چند سال گذشته به خوبی انجام شده و اهداف خود را تا حدود زیادی محقق کرده است. به عنوان مثال در یکی از برنامه‌های سازگاری با کم آبی استان اصفهان بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب اصلاح و تعدیل پروانه بهره‌برداری چاه‌ها انجام شده؛ اما میزان کمبود منابع آب در حوضه آبریز زاینده رود آنقدر زیاد است که صرفاً از طریق مدیریت تقاضا و کاهش مصارف نمی‌توان آن را جبران کرد و به احیای زاینده رود پرداخت؛ چون حجم بارگذاری‌هایی که در بالادست برای کشاورزی انجام شده و همزمان، حجم بارگذاری‌هایی که برای انتقال آب به سایر حوضه‌های آبریز و همچنین مصرف شرب حوضه زاینده رود انجام شده، آنچنان زیاد بوده که نمی‌توان صرفاً با کاهش مصارف و مدیریت تقاضا زاینده رود را احیا کرد؛ بنابراین در گام نخست نیاز بود با انتقال آب از دریا که تا حد مطلوبی پیش رفته است، بارگذاری‌های صنعتی از حوضه زاینده رود حذف شود.

طرح انتقال آب دریا در گام نخست قرار است نیاز صنایع فعلی و موجود را تأمین کند تا دیگر نیازی به استفاده این صنایع از آب زاینده رود نباشد. در گام بعدی، با تکمیل آب شیرین کن‌ها و کل‌ایستگاه‌های پمپاژ می‌توان علاوه بر نیاز صنایع بزرگ به آب، نیاز سایر صنایع (که البته به مقدار کم) در حال استفاده از آب‌های زیرزمینی هستند، تأمین کرد. طبق سند آمایش استان اصفهان توسعه صنعت در محدوده ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان ممنوع است؛ بنابراین قطعاً انتقال آب دریا منجر به توسعه صنایع در این محدوده نخواهد شد. البته پس از تکمیل فاز دوم انتقال آب دریا، آب دریا می‌تواند صنایعی که خارج از حوضه زاینده رود قرار دارند یا قرار است خارج از این حوضه آبریز توسعه پیدا کنند را تأمین کند. ذکر این نکته درباره پروژه انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان ضروری است که در دو فاز انجام شده؛ یک فاز از اصفهان تا کرمان که پیشرفت بیش از ۹۰ درصدی دارد و با توجه به منابع آب مازاد موجود کاملاً آماده آبگیری است. فاز دوم این طرح نیز از کرمان تا دریای عمان پیش‌بینی شده که ایجاد آبگیر و احداث آب شیرین کن‌های آن در دست انجام است و همزمان، آزادسازی مسیر و اجرای خط لوله آن پیگیری می‌شود. با تکمیل این پروژه، آب به طور مستقیم از دریای عمان به اصفهان می‌رسد.
همچنین پروژه انتقال آب «ماندگان» قرار است کمبود آب شرب اصفهان را جبران کند و ۲۸۰ میلیون مترمکعب تخصیص آب دارد که ۳۰ میلیون مترمکعب آن به آب شرب شهر‌های شهرضا، دهاقان و سمیرم و مابقی به آب شرب اصفهان بزرگ تخصیص خواهد یافت. البته پیش از این قرار بود پروژه بهشت آباد و کوهرنگ ۳ برای تأمین کمبود آب اصفهان اجرا شود. پروژه کوهرنگ ۳ از حدود سال ۱۳۸۰ آغاز شد که تاکنون تنها تونل آن تکمیل شده و سد آن باقی مانده و پروژه بهشت آباد نیز از اوایل دهه ۱۳۹۰ آغاز شد که متأسفانه به دلیل برخی چالش‌ها متوقف شده است. این در حالی است که تمام مطالعات لازم درباره پروژه بهشت آباد انجام شده بود و چند شرکت داخلی و خارجی آن را تأیید و عنوان کرده بودند این پروژه برای منطقه چالش زیست محیطی ایجاد نخواهد کرد و این پروژه تمام مجوز‌های زیست محیطی لازم را داشته است، اما در هر حال برخی چالش‌ها موجب توقف این پروژه شد.
در نهایت تخصیص طرح ماندگان از سوی وزارت نیرو داده شده و جلسات ارزیابی محیط زیستی آن برای دریافت مجوز‌های محیط زیستی به طور کامل در سازمان محیط زیست برگزار شده و تاکنون هیچ ایراد و نقد زیست محیطی به آن وارد نشده و پروسه اخذ مجوز زیست محیطی آن در حال اتمام است. این طرح چالش خاصی ندارد، زیرا اولاً قرار است سد بسیار کوچکی احداث شود که صرفاً تعدیل‌کننده جریان آب است و ذخیره‌کننده آب محسوب نمی‌شود. حجم ذخیره سد ماندگان یک دهم حجم ذخیره سد خرسان ۳ هم نخواهد بود. ثانیاً در مخزن سد آن هیچ پوشش گیاهی و گونه جانوری خاصی وجود ندارد که مانع اجرای پروژه شود. در واقع هیچ آسیب زیست محیطی برای پروژه انتقال آب ماندگان شناسایی و اعلام نشده، به همین دلیل مراحل نهایی برای دریافت مجوز‌های لازم در حال انجام است.

گاهی در برخی رسانه‌ها موضوعاتی درباره حقابه پایین دست یا احتمال آسیب به محیط زیست درباره این پروژه مطرح می‌شود، در حالی که سالانه بیش از یک میلیارد مترمکعب آب از رودخانه ماربر و رودخانه‌های فرعی اطراف آن به سمت کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان در کارون سرازیر می‌شود؛ در حالی که تنها ۲۸۰ میلیون مترمکعب آن تخصیص داده شده (که ۳۰ میلیون مترمکعب آن از قبل برای شهر‌های منطقه بوده است). در نتیجه این مقدار برداشت آب هیچ آسیبی به محیط زیست پایین دست وارد نخواهد کرد و حقابه پایین دست کاملاً رعایت می‌شود.
همچنین برخی ادعا می‌کنند وجود سد ماندگان موجب آب شدن برف‌های کوه دنا می‌شود که ادعایی بی‌اساس و غیرکارشناسی است. برای نمونه سد خرسان ۳ در فاصله بسیار نزدیک‌تری به کوه‌های دنا قرار دارد که حجم مخرن آن ۱۰ برابر سد پروژه ماندگان و سطح مخزن آن پنج برابر است، اما توانسته مجوز‌های زیست محیطی را به طور کامل دریافت کند؛ در نتیجه قطعاً کسی نمی‌تواند برای پروژه ماندگان بهانه زیست محیطی بیاورد.
مواردی که در مورد آسیب زیست محیطی ماندگان گفته می‌شود صرفاً تنش‌های اجتماعی و استانی و قومیتی است. حتی در یک مورد تصویری در فضای مجازی منتشر شده بود که افرادی با در دست داشتن یک نوشته خواستار توقف احداث سد ماندگان در یک استان شده، اما همزمان تکمیل سد دیگری در استان دیگر را مطالبه کرده بودند! که نشان می‌دهد مخالفان سد ماندگان فعال زیست محیطی نیستند، بلکه صرفاً تحت تأثیر تعارض‌های استان‌ها ضد یکدیگر هستند.
یکی دیگر از اتفاقات در فضای مجازی این بوده که برخی رسانه‌‌های استان‌ها از قول معاون سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرده‌اند که سد ماندگان مجوز زیست محیطی ندارد و خواستار توقف پروژه سد ماندگان شده‌اند و طوری وانمود کرده‌اند که یک تخلف در حال انجام است؛ در حالی که معاون سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده سد ماندگان مجوز ندارد، به این معنی است که هنوز مجوز نهایی صادر نشده است، در حالی که در طول یک سال گذشته کلیه جلسات ارزیابی محیط زیستی آن برگزار و مطالعات مورد نیاز آن تکمیل شده است.
البته لازم است تأکید شود که پروژه سد ماندگان متوقف است و احداث سد ماندگان هنوز آغاز نشده، بلکه صرفاً کارگاه آن راه‌اندازی و دسترسی‌ها ایجاد و مقدمات فراهم شده است تا به محض اعلام نظر نهایی سازمان حفاظت محیط زیست عملیات اجرایی آن آغاز شود.
متأسفانه برخی ادعا‌ها غیرکارشناسی و بعضا سیاسی است که باید از این گونه اظهارنظر‌ها پرهیز کرد و اجازه داد سازمان محیط زیست در فضایی آرام و به دور از چالش و تنش بررسی‌های کارشناسی خود را انجام دهد.