تاریخ انتشار
يکشنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۰۹:۵۰
کد مطلب : ۴۴۶۰۱۸
کبنا گزارش می‌دهد
انقراض سرمایه‌های کهگیلویه و بویراحمد زیر سایه بی‌برنامه‌گی و سوء مدیریت‌ها / غارت گیاهان دارویی در چهار راه سینما؛ ای دریغا مرهمی / مسئولان پاسخگو باشند؟
۲
کبنا ؛سلیمان محمدی رئیس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری از خطر انقراض سه گیاه دارویی و خوراکی جاشیر، بن سرخ و کرفس کوهی خبر داد. بهار نیامده تاراج گیاهان دارویی در شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد همچون سال‌های گذشته وجود دارد و هر چند هم رسانه‌ها فریاد بزنند، گوش شنوایی نیست و گویا اداره‌کل منابع طبیعی، محیط زیست و سایر دستگاه‌های مربوطه با غارتگران بی‌رویه این گیاهان همراه هستند که کک‌شان نمی‌گزد. گیاهان دارویی استان کهگیلویه و بویراحمد ظرفیت بی‌نظیری برای اشتغالزایی، صادرات و رونق اقتصادی دارد. ظرفیتی که فقط در جلسات از آن حرف می‌زنند و در عمل برای برندسازی و تجاری سازی آن تاکنون اقدام خاصی و شاید اصلاً هیچ کاری انجام نگرفته است. در سال‌های اخیر سودجویان بی‌رحمانه، غیراصولی و بی‌رویه اقدام به ریشه کنی و فروش این گیاهان دارویی و خوراکی در بازار می‌کنند و کسی هم نیست که با آنها برخورد لازم و قانونی را داشته باشد.
به گزارش کبنا، سلیمان محمدی رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: سه گونه شاخص گیاهان مرتعی استان شامل جاشیر خوراکی، بن سرخ و کرفس کوهی در خطر انقراض است.
محمدی با یادآوری اینکه این گونه‌های ارزشمند به دلیل برداشت بی رویه در خطر انقراض قرار گرفته‌اند اظهار داشت: هنگامی که میزان تراکم گیاهان مرتعی به میزان کم برسد به آن گیاه در خطر انقراض اطلاق می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بقیه گونه‌های گیاهان خوراکی و دارویی موجود در مراتع کهگیلویه و بویراحمد مانند کاردک، بیلهر، تره و سایر گونه‌ها در خطر انقراض است عنوان کرد: هیچ گیاه خوراکی یا مرتعی در استان یافت نمی‌شود که بتوان با اطمینان از تراکم خوب آن یاد کرد.
محمدی قرقبانان منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه در حال رصد مراتع استان برای شناسایی سودجویان بوته چینی هستند ابراز داشت: متخلفان برداشت بدون مجوز گیاهان دارویی و خوراکی در مراتع استان محکوم به جریمه مالی می‌شوند.
این مسئول گفت: کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن بیش از ۴۰۰ گونه گیاه دارویی یکی از متنوع‌ترین استان‌های کشور درزمینه تولید گیاهان دارویی است به گونه‌ای که به گفته کارشناسان به اندازه ۶۰ کشور دنیا در آن گیاه دارویی می‌روید. این استان دارای ۴۶ گونه گیاهی بومی و سه گیاه دارویی کمیاب دنیا شامل باریجه، آنغوزه و گزانگبین است که به وفور در ارتفاعات استان یافت می‌شود. علاوه بر این از بیلهر، جاشیر خوراکی، تره کوهی، کلوس، بن سرخ، کارده، آویشن، لاله واژگون، ترنجبین، خارو، خشت، چوش، درمه، برنجاس، کاسنی و سیاه دانه می‌توان به عنوان گیاهان دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد نام برد که در فصول مختلف مورد دستبرد سودجویان قرار می‌گیرد و همین امر نسل این گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است
وی با بیان اینکه مرتع کهگیلویه و بویراحمد ۱۲ درصد مراتع حوزه زاگرس را تشکیل می‌دهد افزود: مساحت مراتع این استان ۵۱۹ هزارو ۲۳۶ هکتار است.
محمدی اظهار داشت: ۱۲ درصد از مراتع این استان غنی، ۲۸ درصد نیز دارای پوشش گیاهی متوسط و مابقی فقیر است.
ایرنا در گزارشی به خطر انقراض و نابودی گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویراحمد پرداخته است و نوشت: کهگیلویه وبویراحمد با اینکه سرزمینی زرخیز با ظرفیت‌های نهفته و بسیار شگرف در حوزه‌های مختلف است اما بر اثر کم توجهی و صیانت نکردن از این سرمایه‌های ارزشمند سال‌هاست که طعم محرومیت‌های عمیق و تاریخی را چشیده است.
وجود بیش از ۲ هزار و ۱۰۰ گونه گیاه دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد، یکی از ارزشمندترین ثروت‌های ناشناخته در این استان بشمار می‌رود که متولیان امر تاکنون برنامه صحیح و مشخصی برای نگهداری و استمرار این منبع عظیم درآمدزایی نداشته‌اند.
کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن بیش از ۴۰۰ گونه گیاه دارویی یکی از متنوع‌ترین استان‌های کشور درزمینه تولید گیاهان دارویی است به گونه‌ای که به گفته کارشناسان به اندازه ۶۰ کشور دنیا در آن گیاه دارویی می‌روید.
این استان دارای ۴۶ گونه گیاهی بومی و سه گیاه دارویی کمیاب دنیا شامل باریجه، آنغوزه و گزانگبین است که به وفور در ارتفاعات استان یافت می‌شود.
علاوه بر این از بیلهر، جاشیر خوراکی، تره کوهی، کلوس، بن سرخ، کارده، آویشن، لاله واژگون، ترنجبین، خارو، خشت، چوش، درمه، برنجاس، کاسنی و سیاه دانه می‌توان به عنوان گیاهان دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد نام برد که در فصول مختلف مورد دستبرد سودجویان قرار می‌گیرد و همین امر نسل این گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است.
اما آن گونه که باید قدر این گنجینه ارزشمند و سرمایه‌های خدادادی را ندانسته‌ایم و حال گیاهان دارویی در استان خوب نیست و تا انقراض بیشتر گونه‌های آن راهی نیست.
این ثروت سبز در معرض نابودی قرار گرفته است در حالی که با اندکی توجه و سرمایه گذاری می‌توان زمینه توسعه منطقه و اشتغال پایدار را برای جوانان این منطقه فراهم کرد.
بازار حراج گیاهان دارویی در سر چهار راه‌ها، ورودی شهرها و روستاهای کهگیلویه و بویراحمد در فصول مختلف داغ داغ است.
سودجویان و غارتگران می‌فروشند و در فروش از هم سبقت می‌گیرند. همه هم می‌خرند و می‌برند بی آنکه به عواقب آن بیندیشند.
بهره برداری‌های بی رویه از عرصه‌های جنگلی و مرتعی یکی از معضلات و چالش‌های اساسی در استان تبدیل شده است.
این گنجینه‌های گرانبها نه تنها مورد بهره وری مناسب قرار نگرفته بلکه در سالیان اخیر با تخریب‌های روز افزون به تاراج می‌روند.
گیاهان دارویی در یک نگاه
دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی دانشگاه تربیت مدرس در مقاله‌ای آورده است که گیاهان دارویی به خاطر ارزش غذایی بالا از جمله منابع طبیعی هستند که همواره مورد توجه انسان بوده و برداشت بی رویه آنها را در شرایط حذف ناگهانی قرار می‌دهد.
مهدی قنبری افزوده که هر ساله در آغاز بهار تعداد زیادی از اهالی روستاها و شهرها با روی آوردن به دامنه کوه‌ها اقدام به جمع آوری این گیاهان کرده و با این کار علاوه بر از بین بردن پوشش گیاهی موجب نابودی زیست بوم نیز می‌شوند.
وی ادامه داد: آگاهی نداشتن از ارزش بالای گیاهان دارویی به عنوان سرمایه‌های ملی؛ عدم برنامه ریزی جهت اشاعه فرهنگ تولید و کشت انبوه این گیاهان، نبود آموزش‌های لازم در مورد روش و زمان مناسب برداشت، بیکاری و عدم توجه نهادهای دولتی و علمی به حفظ منابع طبیعی از علل بروز چنین مشکلاتی است.
قنبری در مقاله خود تاکید کرده که گونه‌های زرابی (بادرنجبویه دنایی)، کرفس، آنغوزه، ریواس، بیلهر، موسیر، کنگر وحشی، ریزک و تره کوهی در یاسوج از جمله گونه‌هایی هستند که به سرعت به دست بشر در حال نابودی هستند این خطر برای گیاهانی که فصل برداشت انها همزمان با گلدهی یا قبل از مرحله گلدهی می‌باشد بسیار قابل توجه و با اهمیت است چراکه گیاه فرصت احیای مجدد را پیدا نخواهد کرد و در نتیجه اکوسیستم منطقه سریعاً خالی از این گیاه خواهد شد.
۴۰ درصد گونه‌های گیاهی کشور در کهگیلویه وبویراحمد
یک گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: ۴۰ درصد از گونه‌های گیاهی موجود در کشور مربوط به کهگیلویه وبویراحمد است و درصد بالایی از مجموع هفت هزار و ۵۰۰ نوع گونه گیاهان در کشور نیز در این استان رویش می‌کند.
عزیزالله جعفری با بیان اینکه از مجموع ۲ هزار و ۱۰۰ گونه گیاهی در این استان ۴۷۰ گونه آن دارویی است، بیان کرد: از هر پنج گونه گیاهی در کهگیلویه و بویراحمد یک گونه آن کاربرد دارویی دارد.
جعفری ادامه داد: در حالی که در کشور ۷۲۵ گونه و در قاره اروپا ۸۰۰ گونه دارویی وجود دارد.
وی یادآور شد: تنها در منطقه حفاظت شده دنا حدود یکهزارو ۲۵۰ گونه گیاهی شناسایی شده که این میزان حدود ۱۶ درصد کل گیاهان دارویی در کشور است.
این گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده در صنایع دارویی کشور از ۲۲۳ داروی فرموله شده، ۹۵ دارو در این صنایع به کار می‌رود که ۱۸ گونه از این تعداد غیر بومی است.
جعفری افزود: در حدود هر ۶۶۰ کیلومتر مربع در دنیا یک گونه گیاهی، در هر ۲۲۲ کیلومتر مربع در کشور یک گونه، در هر هشت کیلومتر مربع در کهگیلویه و بویراحمد یک مورد و در هر یک کیلومتر مربع در منطقه حفاظت شده دنا نیز یک گونه گیاهی وجود دارد.
وی تاکید کرد: از مجموع گیاهان دارویی شناسایی شده در این منطقه ۱۱۱ گونه آنها خوراکی، ۲۰۰ گونه دارویی، ۸۷ گونه رنگی، ۵۰ گونه درخت و درختچه و میوه وحشی، ۱۲ گونه روغنی، ۴۰ گونه صمغ دار، ۸۷ گونه اسانس دار و ۲۵ گونه ادویه‌ای هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج با تاکید بر ضرورت فرآوری و جلوگیری از خام فروشی در زمینه گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویر احمد، گفت: ترکیب و غنای مواد مؤثر گیاهان دارویی این استان نیز نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر است.
جعفری کمبود اعتبارات تحقیقاتی و پژوهشی، ضعف ارتباط بین صنعت، دانشگاه و مراکز علمی با دستگاه‌های متولی در حوزه منابع طبیعی و زیست محیطی را از مهمترین مشکلات و چالش‌های فرآروی این صنعت در استان ذکر کرد.
نظرات فروشندگان گیاهان دارویی و کوهی از سودی که از فروش عایدشان می‌شود
زنی حدود ۳۵ ساله که گونی سنگینی از بیلهر را جابه جا می‌کرد، گفت: در دسته‌های حدود ۱۰ نفره هر دو روز یکبار به دل کوه می‌زنیم و هر چه برداشت می‌کنیم به بازار می‌آوریم و به فروشندگان اصلی بازار سبزی فروشان می‌فروشیم.
وی افزود: شوهرم بیکار است و سه فرزند کوچک دارم و از فروش این گیاهان تقریباً پول خوبی عایدم می‌شود.
جوانی حدود ۲۰ ساله نیز که در گوشه‌ای دیگر مشغول فروش دسته‌های سبزی‌هایش بود، گفت: اگر کار خوبی داشتم سر این چهار راه گیاه نمی‌فروختم، کار بیشتر همین هم سن و سالان من در روستایمان در این فصل برداشت همین گیاهان کوهی است.
وی ادامه داد: حداقل با فروش این گیاهان می‌توانم پول یکی دوتا از ترم‌های دانشگاهم را دربیارم.
هشدارهای کارشناس محیط زیست در خصوص ریشه کنی گیاهان دارویی
کارشناس محیط زیست در کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: زندگی انسان، حیوان و طبیعت همانند زنجیره‌ای به هم متصل است و با از بین رفتن هر کدام از آنها زندگی دیگری تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
هادی سینایی افزود: این استان رتبه نخست فرسایش خاک در کشور را به خود اختصاص داده (نزدیک به ۲ درصد) که ریشه کنی گیاهان خوراکی و دارویی بر سرعت این فرسایش افزوده است.
سینایی می‌افزاید: فقر روزانه منابع آبی، شاهد دیگری از رفتار نادرست ما با طبیعت و گیاهانی است که نقش بسزایی در نفوذ آب به زمین و تقویت سفره‌های آبی دارند.
وی تصریح کرد: با روش نادرست بهره برداری که ما از این گیاهان در پیش گرفتیم و به دلیل عدم توازن بین بهره برداری و بازسازی منابع ، نباید متعجب شویم که در آینده‌ای نه چندان دور هیچ آثاری از این گیاهان نبینیم.
کارشناس محیط زیست ادامه داد: آنچه شاهدیم این است که، در استفاده از این گیاهان، اندام ریشه است که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و قبل از اینکه برگ‌های آن باز شود و گیاه فرصت گل دهی پیدا کند، بوسیله عده‌ای کنده و به بازار عرضه می‌شود و همین دلیل اصلی عدم احیای مجدد توسط گیاه است که در نتیجه شاهد فقیرتر شدن پوشش گیاهی سالانه در مناطق هستیم.
وی بیان کرد: زمان چینش گیاهان کنگر از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه است، اما به دلیل تغییرات اقلیمی، گرمی هوا رویش این گیاهان به جلو افتاده و متاسفانه قبل از هر فرصتی برای تکثیر و تکامل، بی رویه برداشت می‌شود و همین باعث شده، رویشگاه این گیاهان در کوههای استان بشدت کاهش پیدا کند.
سینایی ابراز داشت: متاسفانه عدم آشنایی بوته کنان با شیوه‌های تولید مثل این گیاهان، یکی دیگر از عوامل کاهش سالانه این سرمایه‌ها است.
وی تصریح کرد: اگرچه فقر و بیکاری و نبود شغل‌های پایدار برای تأمین معیشت برخی از مردم به شغل‌های کاذب وابسته شده، اما گره دادن تأمین معیشت به فروش گیاهان خوراکی اشتباهی بزرگ است که با دست خود و ناخواسته درحال تیشه زدن به ریشه آینده فرزندان خود هستیم.
به گفته این کارشناس رعایت زمان گلدهی، برداشت از مرتع متناسب با ظرفیت و توان آن و جلوگیری از ورود زودهنگام عشایر به مراتع می‌توانند بسیار کمک کننده برای نجات طبیعت باشند.
یک قدم تا نابودی برخی گونه‌های گیاهی
جعفری گیاه شناس هم استانی مهمترین گونه‌های دارویی در منطقه حفاظت شده دنا را شامل درمه، بومادران، زرآبی (چای کوهی) بابونه، حلپه، لیزک (بن سرخ) کتیرا، گل گاوزبان، کارده، میخک، تره وحشی، بیلهر، بن سیاوش، پشموک، چویل و ریواس ذکر کرد.
به گفته کارشناسان هم اینک وسعت منطقه رویش «بادرنج بویه دنایی» یا «زرابی» در ارتفاعات دنا بسیار کاهش یافته و به یک تا ۲ هکتار محدود شده است.
جعفری گفت: گیاه «بیلهر» نیز یکی از گیاهان خوراکی در معرض انقراض است که در ارتفاعات بالای ۲ هزار و ۵۰۰ متر کوههای دنا در کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.
وی تاکید کرد: این گیاه تلخ که با گرفتن زهر آن شیرین می‌شود، یکی از گیاهان خوراکی مورد علاقه مردم این استان است که همین علاقمندی سبب شده در فصول بهار مورد هجوم قرار گیرد به طوریکه به گفته کارشناسان تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نمی‌شود.
آیا تدوین سند گیاهان دارویی کهگیلویه و بویراحمد در پیشگیری غارت گیاهان دارویی مؤثر خواهد بود؟
برنامه ریزی مستمر و مدون برای استفاده بهینه از ظرفیت گیاهان دارویی موجود در استان می‌تواند تا حدود بسیاری مانع از تخریب گیاهان دارویی استان شود.
موضوع سند توسعه گیاهان دارویی و پژوهشکده این گیاهان در سال‌های متمادی در نشست‌های مسئولان مطرح می‌شد اما آن گونه که باید تاکنون کاری از پیش نبرده‌اند و باید کارهای بیشتری برای حفاظت و توسعه این گنجینه‌های ارزشمند صورت گیرد.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: سند گیاهان دارویی استان تدوین شده و در این راستا گام‌های خوبی برداشته شده است.
سید احسان عسکری اظهار داشت: به منظور ترویج و استفاده از گیاهان دارویی استان چندین برنامه در دستور کار است.
وی افزود: در زمینی به مساحت حدود سه هکتار گیاهان دارویی مختلف از جمله آنغوزه، باریجه، نرگس، موسیر، زعفران و غیره کشت شده تا برای تکثیر این گیاهان از آن استفاده شود.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: برای فراوری این گیاهان نیز شرکت دارویی زرد بند (سینره) مشاوره‌های لازم را انجام می‌دهد.
عسکری ابراز داشت: یک شرکت گیاهان دارویی نیز در بخش امامزاده جعفر نیز در حال احداث است.
وی بیان کرد: پیشرفت فیزیکی این طرح افزون بر ۷۰ درصد است.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد: همچنین کشت گیاهان دارویی در زمین‌های کوهپایه‌ای و حاشیه‌ای روستاها (مراتع به مقدار هزار هکتار) در دستور کار قرار گرفته است.
غارتگران طبیعت نسبت به توصیه‌ها بی توجهند
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: برخی‌ها نسبت به نصایح و توصیه‌های کارشناسی بی توجهند و خواسته و ناخواسته در حال ریشه کن کردن گیاهان دارویی و کوهی هستند.
احسان عسکری ابراز داشت: نیاز به برخورد مناسب از سوی منابع طبیعی، نیروی انتظامی و دادستانی با این افراد سودجو است.
وی تصریح کرد: احیای گیاهان دارویی از سوی دستگاه‌های متولی به ویژه منابع طبیعی یک ضرورت است تا از انقراض این گیاهان جلوگیری شود.
نقش فرهنگ سازی در حفاظت از ثروت سبز
امروزه مهمترین و اصلی‌ترین راهکار برای نجات این گیاهان دارویی فرهنگ سازی آن است که نباید همچین اقداماتی صورت بگیرد.
اما بنا به دلایلی همچون ضعف چالش زا فرهنگ عمومی و اقتصاد درآمدی و جنبه‌های بیکاری و عدم اشتغال سبب می‌شود مردم مناطق روستایی برای رفع مشکلات معیشتی و جبران منابع روزمره اقتصادی خود و خانواده به اقداماتی همچون خسارت و آسیب به پیکره طبیعت و گونه‌های گیاهی و جانوری روی بیاورند و آن را در بازار عمومی بتوانند عرضه کنند.
دستگاه‌های متولی همچون منابع طبیعی باید بیش از گذشته دغدغه حفاظت از منابع طبیعی را داشته باشندو در این خصوص اعتبارات لازم برای آگاه سازی و بالا بردن فرهنگ مردم در بهره وری از منابع طبیعی اختصاص داده شود.
این روزها به راحتی برخی مردم در حال تخریب و حمل گیاهان دارویی‌اند و با خودروهای شخصی، نیسان و پیکان بار تا می‌توانند از ریشه گیاهان را نابود می‌کنند و می‌برند اما برنامه مدون و بازدارنده‌ای که یارای مقابله با این سوء استفاده‌ها باشد به چشم نمی‌خورد.
حتی بیشتر این افرادی که مبادرت به چیدن گیاهان کوهی می‌کنند به صورت سازمان یافته و با قیمت‌های پایین گیاهان را به سودجویانی که همیشه خریدار کیسه‌های پر از گیاه هستند، می‌فروشند.
فروشندگان گیاهان دارویی در بیشتر نقاط شهر و ورودی‌های شهرها و روستاهای استان به آسانی مشغول کاسبی‌اند و در سایه برخی غفلت‌ها کار خود را به پیش می‌برند.
مخربان طبیعت آسوده‌تر از گذشته در بازار سبزی فروشان جولان می‌دهند و بازار تاراج گیاهان دارویی داغ داغ است.
بهره برداری از طبیعت باید به گونه‌ای انجام شود که کمترین میزان تخریب را بر این محیط‌ها تحمیل کند و طبیعت توان بازسازی منابع خویش را پیدا کند.
البته باید در نظر داشت که بدون همراهی، مشارکت و همکاری مردم حراست و صیانت از منابع ملی و طبیعت ناممکن است که می‌طلبد متولیان امر برای مشارکت دادن مردم و بالا بردن فرهنگ عمومی بر تلاش خود بیش از پیش بیافزایند.
به گزارش کبنا، سلیمان محمدی رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد گفت: سه گونه شاخص گیاهان مرتعی استان شامل جاشیر خوراکی، بن سرخ و کرفس کوهی در خطر انقراض است.
محمدی با یادآوری اینکه این گونه‌های ارزشمند به دلیل برداشت بی رویه در خطر انقراض قرار گرفته‌اند اظهار داشت: هنگامی که میزان تراکم گیاهان مرتعی به میزان کم برسد به آن گیاه در خطر انقراض اطلاق می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بقیه گونه‌های گیاهان خوراکی و دارویی موجود در مراتع کهگیلویه و بویراحمد مانند کاردک، بیلهر، تره و سایر گونه‌ها در خطر انقراض است عنوان کرد: هیچ گیاه خوراکی یا مرتعی در استان یافت نمی‌شود که بتوان با اطمینان از تراکم خوب آن یاد کرد.
محمدی قرقبانان منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه در حال رصد مراتع استان برای شناسایی سودجویان بوته چینی هستند ابراز داشت: متخلفان برداشت بدون مجوز گیاهان دارویی و خوراکی در مراتع استان محکوم به جریمه مالی می‌شوند.
این مسئول گفت: کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن بیش از ۴۰۰ گونه گیاه دارویی یکی از متنوع‌ترین استان‌های کشور درزمینه تولید گیاهان دارویی است به گونه‌ای که به گفته کارشناسان به اندازه ۶۰ کشور دنیا در آن گیاه دارویی می‌روید. این استان دارای ۴۶ گونه گیاهی بومی و سه گیاه دارویی کمیاب دنیا شامل باریجه، آنغوزه و گزانگبین است که به وفور در ارتفاعات استان یافت می‌شود. علاوه بر این از بیلهر، جاشیر خوراکی، تره کوهی، کلوس، بن سرخ، کارده، آویشن، لاله واژگون، ترنجبین، خارو، خشت، چوش، درمه، برنجاس، کاسنی و سیاه دانه می‌توان به عنوان گیاهان دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد نام برد که در فصول مختلف مورد دستبرد سودجویان قرار می‌گیرد و همین امر نسل این گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است
وی با بیان اینکه مرتع کهگیلویه و بویراحمد ۱۲ درصد مراتع حوزه زاگرس را تشکیل می‌دهد افزود: مساحت مراتع این استان ۵۱۹ هزارو ۲۳۶ هکتار است.
محمدی اظهار داشت: ۱۲ درصد از مراتع این استان غنی، ۲۸ درصد نیز دارای پوشش گیاهی متوسط و مابقی فقیر است.
ایرنا در گزارشی به خطر انقراض و نابودی گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویراحمد پرداخته است و نوشت: کهگیلویه وبویراحمد با اینکه سرزمینی زرخیز با ظرفیت‌های نهفته و بسیار شگرف در حوزه‌های مختلف است اما بر اثر کم توجهی و صیانت نکردن از این سرمایه‌های ارزشمند سال‌هاست که طعم محرومیت‌های عمیق و تاریخی را چشیده است.
وجود بیش از ۲ هزار و ۱۰۰ گونه گیاه دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد، یکی از ارزشمندترین ثروت‌های ناشناخته در این استان بشمار می‌رود که متولیان امر تاکنون برنامه صحیح و مشخصی برای نگهداری و استمرار این منبع عظیم درآمدزایی نداشته‌اند.
کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن بیش از ۴۰۰ گونه گیاه دارویی یکی از متنوع‌ترین استان‌های کشور درزمینه تولید گیاهان دارویی است به گونه‌ای که به گفته کارشناسان به اندازه ۶۰ کشور دنیا در آن گیاه دارویی می‌روید.
این استان دارای ۴۶ گونه گیاهی بومی و سه گیاه دارویی کمیاب دنیا شامل باریجه، آنغوزه و گزانگبین است که به وفور در ارتفاعات استان یافت می‌شود.
علاوه بر این از بیلهر، جاشیر خوراکی، تره کوهی، کلوس، بن سرخ، کارده، آویشن، لاله واژگون، ترنجبین، خارو، خشت، چوش، درمه، برنجاس، کاسنی و سیاه دانه می‌توان به عنوان گیاهان دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد نام برد که در فصول مختلف مورد دستبرد سودجویان قرار می‌گیرد و همین امر نسل این گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است.
اما آن گونه که باید قدر این گنجینه ارزشمند و سرمایه‌های خدادادی را ندانسته‌ایم و حال گیاهان دارویی در استان خوب نیست و تا انقراض بیشتر گونه‌های آن راهی نیست.
این ثروت سبز در معرض نابودی قرار گرفته است در حالی که با اندکی توجه و سرمایه گذاری می‌توان زمینه توسعه منطقه و اشتغال پایدار را برای جوانان این منطقه فراهم کرد.
بازار حراج گیاهان دارویی در سر چهار راه‌ها، ورودی شهرها و روستاهای کهگیلویه و بویراحمد در فصول مختلف داغ داغ است.
سودجویان و غارتگران می‌فروشند و در فروش از هم سبقت می‌گیرند. همه هم می‌خرند و می‌برند بی آنکه به عواقب آن بیندیشند.
بهره برداری‌های بی رویه از عرصه‌های جنگلی و مرتعی یکی از معضلات و چالش‌های اساسی در استان تبدیل شده است.
این گنجینه‌های گرانبها نه تنها مورد بهره وری مناسب قرار نگرفته بلکه در سالیان اخیر با تخریب‌های روز افزون به تاراج می‌روند.
گیاهان دارویی در یک نگاه
دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی دانشگاه تربیت مدرس در مقاله‌ای آورده است که گیاهان دارویی به خاطر ارزش غذایی بالا از جمله منابع طبیعی هستند که همواره مورد توجه انسان بوده و برداشت بی رویه آنها را در شرایط حذف ناگهانی قرار می‌دهد.
مهدی قنبری افزوده که هر ساله در آغاز بهار تعداد زیادی از اهالی روستاها و شهرها با روی آوردن به دامنه کوه‌ها اقدام به جمع آوری این گیاهان کرده و با این کار علاوه بر از بین بردن پوشش گیاهی موجب نابودی زیست بوم نیز می‌شوند.
وی ادامه داد: آگاهی نداشتن از ارزش بالای گیاهان دارویی به عنوان سرمایه‌های ملی؛ عدم برنامه ریزی جهت اشاعه فرهنگ تولید و کشت انبوه این گیاهان، نبود آموزش‌های لازم در مورد روش و زمان مناسب برداشت، بیکاری و عدم توجه نهادهای دولتی و علمی به حفظ منابع طبیعی از علل بروز چنین مشکلاتی است.
قنبری در مقاله خود تاکید کرده که گونه‌های زرابی (بادرنجبویه دنایی)، کرفس، آنغوزه، ریواس، بیلهر، موسیر، کنگر وحشی، ریزک و تره کوهی در یاسوج از جمله گونه‌هایی هستند که به سرعت به دست بشر در حال نابودی هستند این خطر برای گیاهانی که فصل برداشت انها همزمان با گلدهی یا قبل از مرحله گلدهی می‌باشد بسیار قابل توجه و با اهمیت است چراکه گیاه فرصت احیای مجدد را پیدا نخواهد کرد و در نتیجه اکوسیستم منطقه سریعاً خالی از این گیاه خواهد شد.
۴۰ درصد گونه‌های گیاهی کشور در کهگیلویه وبویراحمد
یک گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: ۴۰ درصد از گونه‌های گیاهی موجود در کشور مربوط به کهگیلویه وبویراحمد است و درصد بالایی از مجموع هفت هزار و ۵۰۰ نوع گونه گیاهان در کشور نیز در این استان رویش می‌کند.
عزیزالله جعفری با بیان اینکه از مجموع ۲ هزار و ۱۰۰ گونه گیاهی در این استان ۴۷۰ گونه آن دارویی است، بیان کرد: از هر پنج گونه گیاهی در کهگیلویه و بویراحمد یک گونه آن کاربرد دارویی دارد.
جعفری ادامه داد: در حالی که در کشور ۷۲۵ گونه و در قاره اروپا ۸۰۰ گونه دارویی وجود دارد.
وی یادآور شد: تنها در منطقه حفاظت شده دنا حدود یکهزارو ۲۵۰ گونه گیاهی شناسایی شده که این میزان حدود ۱۶ درصد کل گیاهان دارویی در کشور است.
این گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده در صنایع دارویی کشور از ۲۲۳ داروی فرموله شده، ۹۵ دارو در این صنایع به کار می‌رود که ۱۸ گونه از این تعداد غیر بومی است.
جعفری افزود: در حدود هر ۶۶۰ کیلومتر مربع در دنیا یک گونه گیاهی، در هر ۲۲۲ کیلومتر مربع در کشور یک گونه، در هر هشت کیلومتر مربع در کهگیلویه و بویراحمد یک مورد و در هر یک کیلومتر مربع در منطقه حفاظت شده دنا نیز یک گونه گیاهی وجود دارد.
وی تاکید کرد: از مجموع گیاهان دارویی شناسایی شده در این منطقه ۱۱۱ گونه آنها خوراکی، ۲۰۰ گونه دارویی، ۸۷ گونه رنگی، ۵۰ گونه درخت و درختچه و میوه وحشی، ۱۲ گونه روغنی، ۴۰ گونه صمغ دار، ۸۷ گونه اسانس دار و ۲۵ گونه ادویه‌ای هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج با تاکید بر ضرورت فرآوری و جلوگیری از خام فروشی در زمینه گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویر احمد، گفت: ترکیب و غنای مواد مؤثر گیاهان دارویی این استان نیز نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر است.
جعفری کمبود اعتبارات تحقیقاتی و پژوهشی، ضعف ارتباط بین صنعت، دانشگاه و مراکز علمی با دستگاه‌های متولی در حوزه منابع طبیعی و زیست محیطی را از مهمترین مشکلات و چالش‌های فرآروی این صنعت در استان ذکر کرد.
نظرات فروشندگان گیاهان دارویی و کوهی از سودی که از فروش عایدشان می‌شود
زنی حدود ۳۵ ساله که گونی سنگینی از بیلهر را جابه جا می‌کرد، گفت: در دسته‌های حدود ۱۰ نفره هر دو روز یکبار به دل کوه می‌زنیم و هر چه برداشت می‌کنیم به بازار می‌آوریم و به فروشندگان اصلی بازار سبزی فروشان می‌فروشیم.
وی افزود: شوهرم بیکار است و سه فرزند کوچک دارم و از فروش این گیاهان تقریباً پول خوبی عایدم می‌شود.
جوانی حدود ۲۰ ساله نیز که در گوشه‌ای دیگر مشغول فروش دسته‌های سبزی‌هایش بود، گفت: اگر کار خوبی داشتم سر این چهار راه گیاه نمی‌فروختم، کار بیشتر همین هم سن و سالان من در روستایمان در این فصل برداشت همین گیاهان کوهی است.
وی ادامه داد: حداقل با فروش این گیاهان می‌توانم پول یکی دوتا از ترم‌های دانشگاهم را دربیارم.
هشدارهای کارشناس محیط زیست در خصوص ریشه کنی گیاهان دارویی
کارشناس محیط زیست در کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: زندگی انسان، حیوان و طبیعت همانند زنجیره‌ای به هم متصل است و با از بین رفتن هر کدام از آنها زندگی دیگری تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
هادی سینایی افزود: این استان رتبه نخست فرسایش خاک در کشور را به خود اختصاص داده (نزدیک به ۲ درصد) که ریشه کنی گیاهان خوراکی و دارویی بر سرعت این فرسایش افزوده است.
سینایی می‌افزاید: فقر روزانه منابع آبی، شاهد دیگری از رفتار نادرست ما با طبیعت و گیاهانی است که نقش بسزایی در نفوذ آب به زمین و تقویت سفره‌های آبی دارند.
وی تصریح کرد: با روش نادرست بهره برداری که ما از این گیاهان در پیش گرفتیم و به دلیل عدم توازن بین بهره برداری و بازسازی منابع ، نباید متعجب شویم که در آینده‌ای نه چندان دور هیچ آثاری از این گیاهان نبینیم.
کارشناس محیط زیست ادامه داد: آنچه شاهدیم این است که، در استفاده از این گیاهان، اندام ریشه است که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و قبل از اینکه برگ‌های آن باز شود و گیاه فرصت گل دهی پیدا کند، بوسیله عده‌ای کنده و به بازار عرضه می‌شود و همین دلیل اصلی عدم احیای مجدد توسط گیاه است که در نتیجه شاهد فقیرتر شدن پوشش گیاهی سالانه در مناطق هستیم.
وی بیان کرد: زمان چینش گیاهان کنگر از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه است، اما به دلیل تغییرات اقلیمی، گرمی هوا رویش این گیاهان به جلو افتاده و متاسفانه قبل از هر فرصتی برای تکثیر و تکامل، بی رویه برداشت می‌شود و همین باعث شده، رویشگاه این گیاهان در کوههای استان بشدت کاهش پیدا کند.
سینایی ابراز داشت: متاسفانه عدم آشنایی بوته کنان با شیوه‌های تولید مثل این گیاهان، یکی دیگر از عوامل کاهش سالانه این سرمایه‌ها است.
وی تصریح کرد: اگرچه فقر و بیکاری و نبود شغل‌های پایدار برای تأمین معیشت برخی از مردم به شغل‌های کاذب وابسته شده، اما گره دادن تأمین معیشت به فروش گیاهان خوراکی اشتباهی بزرگ است که با دست خود و ناخواسته درحال تیشه زدن به ریشه آینده فرزندان خود هستیم.
به گفته این کارشناس رعایت زمان گلدهی، برداشت از مرتع متناسب با ظرفیت و توان آن و جلوگیری از ورود زودهنگام عشایر به مراتع می‌توانند بسیار کمک کننده برای نجات طبیعت باشند.
یک قدم تا نابودی برخی گونه‌های گیاهی
جعفری گیاه شناس هم استانی مهمترین گونه‌های دارویی در منطقه حفاظت شده دنا را شامل درمه، بومادران، زرآبی (چای کوهی) بابونه، حلپه، لیزک (بن سرخ) کتیرا، گل گاوزبان، کارده، میخک، تره وحشی، بیلهر، بن سیاوش، پشموک، چویل و ریواس ذکر کرد.
به گفته کارشناسان هم اینک وسعت منطقه رویش «بادرنج بویه دنایی» یا «زرابی» در ارتفاعات دنا بسیار کاهش یافته و به یک تا ۲ هکتار محدود شده است.
جعفری گفت: گیاه «بیلهر» نیز یکی از گیاهان خوراکی در معرض انقراض است که در ارتفاعات بالای ۲ هزار و ۵۰۰ متر کوههای دنا در کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.
وی تاکید کرد: این گیاه تلخ که با گرفتن زهر آن شیرین می‌شود، یکی از گیاهان خوراکی مورد علاقه مردم این استان است که همین علاقمندی سبب شده در فصول بهار مورد هجوم قرار گیرد به طوریکه به گفته کارشناسان تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نمی‌شود.
آیا تدوین سند گیاهان دارویی کهگیلویه و بویراحمد در پیشگیری غارت گیاهان دارویی مؤثر خواهد بود؟
برنامه ریزی مستمر و مدون برای استفاده بهینه از ظرفیت گیاهان دارویی موجود در استان می‌تواند تا حدود بسیاری مانع از تخریب گیاهان دارویی استان شود.
موضوع سند توسعه گیاهان دارویی و پژوهشکده این گیاهان در سال‌های متمادی در نشست‌های مسئولان مطرح می‌شد اما آن گونه که باید تاکنون کاری از پیش نبرده‌اند و باید کارهای بیشتری برای حفاظت و توسعه این گنجینه‌های ارزشمند صورت گیرد.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: سند گیاهان دارویی استان تدوین شده و در این راستا گام‌های خوبی برداشته شده است.
سید احسان عسکری اظهار داشت: به منظور ترویج و استفاده از گیاهان دارویی استان چندین برنامه در دستور کار است.
وی افزود: در زمینی به مساحت حدود سه هکتار گیاهان دارویی مختلف از جمله آنغوزه، باریجه، نرگس، موسیر، زعفران و غیره کشت شده تا برای تکثیر این گیاهان از آن استفاده شود.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: برای فراوری این گیاهان نیز شرکت دارویی زرد بند (سینره) مشاوره‌های لازم را انجام می‌دهد.
عسکری ابراز داشت: یک شرکت گیاهان دارویی نیز در بخش امامزاده جعفر نیز در حال احداث است.
وی بیان کرد: پیشرفت فیزیکی این طرح افزون بر ۷۰ درصد است.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد: همچنین کشت گیاهان دارویی در زمین‌های کوهپایه‌ای و حاشیه‌ای روستاها (مراتع به مقدار هزار هکتار) در دستور کار قرار گرفته است.
غارتگران طبیعت نسبت به توصیه‌ها بی توجهند
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: برخی‌ها نسبت به نصایح و توصیه‌های کارشناسی بی توجهند و خواسته و ناخواسته در حال ریشه کن کردن گیاهان دارویی و کوهی هستند.
احسان عسکری ابراز داشت: نیاز به برخورد مناسب از سوی منابع طبیعی، نیروی انتظامی و دادستانی با این افراد سودجو است.
وی تصریح کرد: احیای گیاهان دارویی از سوی دستگاه‌های متولی به ویژه منابع طبیعی یک ضرورت است تا از انقراض این گیاهان جلوگیری شود.
نقش فرهنگ سازی در حفاظت از ثروت سبز
امروزه مهمترین و اصلی‌ترین راهکار برای نجات این گیاهان دارویی فرهنگ سازی آن است که نباید همچین اقداماتی صورت بگیرد.
اما بنا به دلایلی همچون ضعف چالش زا فرهنگ عمومی و اقتصاد درآمدی و جنبه‌های بیکاری و عدم اشتغال سبب می‌شود مردم مناطق روستایی برای رفع مشکلات معیشتی و جبران منابع روزمره اقتصادی خود و خانواده به اقداماتی همچون خسارت و آسیب به پیکره طبیعت و گونه‌های گیاهی و جانوری روی بیاورند و آن را در بازار عمومی بتوانند عرضه کنند.
دستگاه‌های متولی همچون منابع طبیعی باید بیش از گذشته دغدغه حفاظت از منابع طبیعی را داشته باشندو در این خصوص اعتبارات لازم برای آگاه سازی و بالا بردن فرهنگ مردم در بهره وری از منابع طبیعی اختصاص داده شود.
این روزها به راحتی برخی مردم در حال تخریب و حمل گیاهان دارویی‌اند و با خودروهای شخصی، نیسان و پیکان بار تا می‌توانند از ریشه گیاهان را نابود می‌کنند و می‌برند اما برنامه مدون و بازدارنده‌ای که یارای مقابله با این سوء استفاده‌ها باشد به چشم نمی‌خورد.
حتی بیشتر این افرادی که مبادرت به چیدن گیاهان کوهی می‌کنند به صورت سازمان یافته و با قیمت‌های پایین گیاهان را به سودجویانی که همیشه خریدار کیسه‌های پر از گیاه هستند، می‌فروشند.
فروشندگان گیاهان دارویی در بیشتر نقاط شهر و ورودی‌های شهرها و روستاهای استان به آسانی مشغول کاسبی‌اند و در سایه برخی غفلت‌ها کار خود را به پیش می‌برند.
مخربان طبیعت آسوده‌تر از گذشته در بازار سبزی فروشان جولان می‌دهند و بازار تاراج گیاهان دارویی داغ داغ است.
بهره برداری از طبیعت باید به گونه‌ای انجام شود که کمترین میزان تخریب را بر این محیط‌ها تحمیل کند و طبیعت توان بازسازی منابع خویش را پیدا کند.
البته باید در نظر داشت که بدون همراهی، مشارکت و همکاری مردم حراست و صیانت از منابع ملی و طبیعت ناممکن است که می‌طلبد متولیان امر برای مشارکت دادن مردم و بالا بردن فرهنگ عمومی بر تلاش خود بیش از پیش بیافزایند.
