تاریخ انتشار
چهارشنبه ۵ دی ۱۴۰۳ ساعت ۱۵:۵۲
کد مطلب : ۴۹۴۲۳۲
سلسله‌یادداشت‌هایی از احسان خانمحمدی؛
بازخوانی بیانیه گام دوم انقلاب (بخش سوم) / گذار از انحطاط تاریخی به انقلاب اسلامی / نگاهی به تجربه چهاردهه‌ای ایران در علم، فناوری و مشارکت سیاسی
۰
کبنا ؛احسان خانمحمدی (دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی)؛ با وجود این‌که شش سال از انتشار بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از سوی رهبر انقلاب می‌گذرد، اما به‌جز همان یکی‌دو سال نخست پس از انتشار بیانیه، دیگر توجه زیادی به آن به‌ویژه از سوی رسانه‌ها نشده است؛ این در حالی است که بیانیه مذکور، نقشه راه این کشور برای دهه‌های آینده است. ازاین‌رو ما قصد داریم در سلسله‌یادداشت‌هایی به بازخوانی آن بپردازیم. بخش سوم بازخوانی این بیانیه را در ادامه می‌توانید بخوانید.
در ادامه بخش‌های پیشین بازخوانی بیانیه گام دوم، در این بخش به بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی می‌پردازیم که در بخشی با عنوان «برکات بزرگ انقلاب اسلامی» آمده است. این بخش هفت بند دارد که ذیل هر کدام، یک یا چند دستاورد معرفی شده است. در مقدمه این بخش آمده، انقلاب اسلامی به یک انحطاط تاریخی پایان داد. همان‌طور که برخی از تحلیل‌گران نوشته‌اند منظور از انحطاط تاریخی، قدمتی حدود 200 ساله است که از ابتدای دوران قاجار تا پیش از وقوع انقلاب را دربرمی‌گیرد. برآمدن انقلاب، مهر پایانی بر آن انحطاط خوانده می‌شود. برای این انحطاط دو شاخص در نظر گرفته‌اند؛ شاخص نخست آن شکاف هویتی است که در قالب آن می‌تواند برجسته کردن برخی گونه‌های هویتی جدید و نادیده‌گرفتن دیگر هویت‌های اصیل است. شکاف دوم نیز با عنوان وابسته‌سازی و تحقیر ملی تعریف شده است. به هر حال آن انحطاط پایان یافت و با برآمدن، انقلاب علاوه بر این دو شاخص که وارونه شدند، دستاوردهای دیگری به دست آمد.
بیشتر بخوانید؛
بازخوانی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (بخش نخست) / نقشه راه آینده؛ آینده‌نگری همراه با واقع‌بینی / مسئولین کهگیلویه و بویراحمد پاسخ دهند تاکنون چه نقشی در ترویج این بیانیه داشته‌اند؟
بازخوانی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (بخش دوم) / چهارچوب‌ها را در هم شکست و کهنگی کلیشه‌ها را به رخ دنیا کشید / نه بی‌رحم و خون‌‌ریز؛ نه منفعل و مردد / رهبر انقلاب چه کسانی را کارگزاران طی مسیر از «واقعیت‌ها» به «بایدها» قرار داده است؟
نخستین دستاوردی که در بیانیه گام دوم به آن اشاره شده، ثبات، امنیت و حفظ تمامیت ارضی است. در حالی که پیش از انقلاب، بارها قسمت‌هایی از خاک این سرزمین به بیگانگان داده می‌شد، حالا پس از انقلابی که همراه با اراده ملی بود، از تمامیت مرزها به دقت دفاع شده است.
دستاورد دوم، موتور پیشران در عرصه علم و فناوری و ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی، حیاتی و عمرانی است. این دستاورد خود دارای بخش‌های مختلفی است. یکی از مهمترین بخش‌های آن، جهش علمی کشور است. سال گذشته رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) صعود ۳۵ پله‌ای رتبه تولید علم ایران در سال های پس از انقلاب را اعلام کرد و آن را نشان دهنده افزایش چندبرابری تولیدات علمی دانست.
در زمینه صنعت و فناوری نیز آمارها نشان از جهشی فراگیر می‌دهند. در طول 46 سال گذشته ایران توانسته در زمینه کاهش وابستگی شدید به مواد اولیه وارداتی، کالاهای سرمایه‌های خارجی، تخصص‌های فنی و اطلاعات و دانش فنی خارجی اقدامات گسترده‌ای انجام دهد که تنها به چند مورد آنها اشاره می‌شود. میزان تولیدات پتروشیمی کشور که در سال ۱۳۵۷ حداکثر ۴.۷ میلیون تن بوده در سال ۱۳۸۱ به ۱۲.۵ میلیون تن افزایش یافت. در زمینه سدسازی امروزه در بین سه کشور برتر دنیا قرار داریم؛ به طوری که پس از پیروزی انقلاب حدود ۱۳۰ سد ساخته شده یا در حال ساخت است، در صنایع کشاورزی هم اکنون، تراکتورهای ساخت ایران به بیش از ۳۰ کشور جهان صادر می‌شود. در صنایع نفت و گاز، پروژه ۱۰۰ درصد ایرانی فاز یک منطقه عسلویه به عنوان بزرگترین پروژه نفت و گاز کشور در آبان ۸۳ به بهره‌برداری رسید. طراحی رآکتور آب سنگین در اراک و به مرحله نهایی رسیدن نیروگاه اتمی در بوشهر از دیگر دستاوردهای مهم ایران در سال‌های بعد از انقلاب بود. در بخش صنعت، کشوری که قبل از انقلاب تقریبا همه کالاهای صنعتی خود را از خارج وارد می‌کرده و معدود کالاهای ساخت داخلش نیز عموما از کیفیت و مرغوبیت پایینی برخوردار بوده، هم اکنون در بسیاری از زمینه‌ها به تولیدکننده تبدیل شده و تولیداتش نیز در بسیاری از موارد، از جهت کیفیت و استاندارد، قابل رقابت با مشابه خارجی است. امنیت غذایی مهمترین مفهومی است که جامعه جهانی بشدت به تمرکز بر روی آن نیاز دارد و ایران در طول سال‌های پس از انقلاب به یک پیشرفت چشگیر در حوزه امنیت غذایی دست یافته است. توسعه پایدار کشاورزی از دیگر دستاوردهای مهم در طول این سال‌هاست. صنایع تبدیلی در سال‌های پس از انقلاب رشد و توسعه چشگیری داشته است؛ در حالی که پیش از انقلاب اغلب مواد اولیه، محصولات غذایی و ماشین‌آلات و مواد و تجیزات بسته بندی وارداتی بود امروزه در تولید و دستیابی به بسیاری از این مواد و تجیزات به خودکفایی رسیده ایم و کمتر نیاز به واردات داریم. پیش از انقلاب به دلیل نابودی کشاورزی سنتی ایران، بسیاری از نیازمندی‌های روزانه مردم از قبیل مرغ از فرانسه، گوشت از استرالیا، تخم‌مرغ از رژیم صهیونیستی، سیب از لبنان، مواد لبنی از دانمارک و غیره وارد می‌شد. بر اساس آمار در رژیم گذشته کشور تنها قادر بود غذای ۳۳ روز را در داخل تهیه کند. اکنون با توجه به ۲ برابر شدن جمعیت، کشور می‌تواند غذای ۳۰۰ روز را در داخل تهیه نماید و با روندهای موجود در آینده به ۱۰۰ درصد خواهد رسید. دستاوردهای ارزشمند در حوزه نانو، لیزر و غیره از دیگر آثار پیشرفت‌های علمی و فناوری ایران بعد از انقلاب است. ایران اکنون رتبه ۱۲ جهانی را در حوزه نانو دارد. این موارد را بیش از این نیز می‌توان ادامه داد، اما همین کافیست تا مقایسه‌ای با پیش از انقلاب صورت داد؛ همان‌طور که در این بخش بیانیه آمده، پیش از انقلاب در تولید علم و فناوری صفر بود، در صنعت به جز مونتاژ و در علم به جز ترجمه هنری وجود نداشت.
دستاورد سومی که در این بیانیه به آن اشاره شده، به اوج رساندن مشارکت مردمی و مسابقه خدمت‌رسانی است. در زمینه مشارکت مردمی باید گفت در دوران پیش از انقلاب سه انتخابات مجلس شورای ملی، انتخابات نیمی از اعضای مجلس سنا و انجمن‌های شهری برگزار می‌شد. هر چند بعد از سقوط رضاشاه فضای کشور تا حدود 12 سال کمی آرام گرفت، اما پس از کودتای 28 مرداد انتخابات منحصر به دو حزب سیاسی وابسته به دربار شد. به گفته یرواند آبراهامیان، احزاب مردم و ایران نوین در چشم مردم ایران به‌ترتیب «حزب چشم قربان» و «حزب بله قربان» دیده می‌شدند. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از سال 58 که اولین انتخابات درباره رفراندوم قانون اساسی بود تا امروز 42 انتخابات اعم از ریاست‌جمهوری، مجالس شورای اسلامی و خبرگان، شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزار شده است. در زمینه کمک‌های مردمی که در این بیانیه از آن با عنوان مسابقه خدمت‌رسانی یاد شده، نیازی به ارائه آمار نیست. فقط کافیست یادآوری شود که کمک‌رسانی مردم در زلزله‌های رودبار و منجیل در سال 69، بم سال 81، کرمانشاه سال 96 و سیل فروردین 98 در استان‌های گلستان، خوزستان و لرستان صحنه‌هایی حماسی از سیل کمک و حضور مردم در یاری‌رسانی به هموطنانشان بود. همان‌طور که در بیانیه گام دوم آمده، این کمک‌های مردمی پیش از انقلاب نیز وجود داشته است. اما نکته‌ای که می‌توان در تکمیل آن گفت این است که با فراهم شدن بسترهای لازم، این همدلی و کمک‌رسانی افزایش یافته است.
در ادامه بیانیه چهار دستاورد دیگر به عنوان برکات انقلاب اسلامی معرفی شده که در روزهای آینده به تشریح آنها خواهیم پرداخت.
در ادامه بخش‌های پیشین بازخوانی بیانیه گام دوم، در این بخش به بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی می‌پردازیم که در بخشی با عنوان «برکات بزرگ انقلاب اسلامی» آمده است. این بخش هفت بند دارد که ذیل هر کدام، یک یا چند دستاورد معرفی شده است. در مقدمه این بخش آمده، انقلاب اسلامی به یک انحطاط تاریخی پایان داد. همان‌طور که برخی از تحلیل‌گران نوشته‌اند منظور از انحطاط تاریخی، قدمتی حدود 200 ساله است که از ابتدای دوران قاجار تا پیش از وقوع انقلاب را دربرمی‌گیرد. برآمدن انقلاب، مهر پایانی بر آن انحطاط خوانده می‌شود. برای این انحطاط دو شاخص در نظر گرفته‌اند؛ شاخص نخست آن شکاف هویتی است که در قالب آن می‌تواند برجسته کردن برخی گونه‌های هویتی جدید و نادیده‌گرفتن دیگر هویت‌های اصیل است. شکاف دوم نیز با عنوان وابسته‌سازی و تحقیر ملی تعریف شده است. به هر حال آن انحطاط پایان یافت و با برآمدن، انقلاب علاوه بر این دو شاخص که وارونه شدند، دستاوردهای دیگری به دست آمد.
بیشتر بخوانید؛
بازخوانی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (بخش نخست) / نقشه راه آینده؛ آینده‌نگری همراه با واقع‌بینی / مسئولین کهگیلویه و بویراحمد پاسخ دهند تاکنون چه نقشی در ترویج این بیانیه داشته‌اند؟
بازخوانی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (بخش دوم) / چهارچوب‌ها را در هم شکست و کهنگی کلیشه‌ها را به رخ دنیا کشید / نه بی‌رحم و خون‌‌ریز؛ نه منفعل و مردد / رهبر انقلاب چه کسانی را کارگزاران طی مسیر از «واقعیت‌ها» به «بایدها» قرار داده است؟
نخستین دستاوردی که در بیانیه گام دوم به آن اشاره شده، ثبات، امنیت و حفظ تمامیت ارضی است. در حالی که پیش از انقلاب، بارها قسمت‌هایی از خاک این سرزمین به بیگانگان داده می‌شد، حالا پس از انقلابی که همراه با اراده ملی بود، از تمامیت مرزها به دقت دفاع شده است.
دستاورد دوم، موتور پیشران در عرصه علم و فناوری و ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی، حیاتی و عمرانی است. این دستاورد خود دارای بخش‌های مختلفی است. یکی از مهمترین بخش‌های آن، جهش علمی کشور است. سال گذشته رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) صعود ۳۵ پله‌ای رتبه تولید علم ایران در سال های پس از انقلاب را اعلام کرد و آن را نشان دهنده افزایش چندبرابری تولیدات علمی دانست.
در زمینه صنعت و فناوری نیز آمارها نشان از جهشی فراگیر می‌دهند. در طول 46 سال گذشته ایران توانسته در زمینه کاهش وابستگی شدید به مواد اولیه وارداتی، کالاهای سرمایه‌های خارجی، تخصص‌های فنی و اطلاعات و دانش فنی خارجی اقدامات گسترده‌ای انجام دهد که تنها به چند مورد آنها اشاره می‌شود. میزان تولیدات پتروشیمی کشور که در سال ۱۳۵۷ حداکثر ۴.۷ میلیون تن بوده در سال ۱۳۸۱ به ۱۲.۵ میلیون تن افزایش یافت. در زمینه سدسازی امروزه در بین سه کشور برتر دنیا قرار داریم؛ به طوری که پس از پیروزی انقلاب حدود ۱۳۰ سد ساخته شده یا در حال ساخت است، در صنایع کشاورزی هم اکنون، تراکتورهای ساخت ایران به بیش از ۳۰ کشور جهان صادر می‌شود. در صنایع نفت و گاز، پروژه ۱۰۰ درصد ایرانی فاز یک منطقه عسلویه به عنوان بزرگترین پروژه نفت و گاز کشور در آبان ۸۳ به بهره‌برداری رسید. طراحی رآکتور آب سنگین در اراک و به مرحله نهایی رسیدن نیروگاه اتمی در بوشهر از دیگر دستاوردهای مهم ایران در سال‌های بعد از انقلاب بود. در بخش صنعت، کشوری که قبل از انقلاب تقریبا همه کالاهای صنعتی خود را از خارج وارد می‌کرده و معدود کالاهای ساخت داخلش نیز عموما از کیفیت و مرغوبیت پایینی برخوردار بوده، هم اکنون در بسیاری از زمینه‌ها به تولیدکننده تبدیل شده و تولیداتش نیز در بسیاری از موارد، از جهت کیفیت و استاندارد، قابل رقابت با مشابه خارجی است. امنیت غذایی مهمترین مفهومی است که جامعه جهانی بشدت به تمرکز بر روی آن نیاز دارد و ایران در طول سال‌های پس از انقلاب به یک پیشرفت چشگیر در حوزه امنیت غذایی دست یافته است. توسعه پایدار کشاورزی از دیگر دستاوردهای مهم در طول این سال‌هاست. صنایع تبدیلی در سال‌های پس از انقلاب رشد و توسعه چشگیری داشته است؛ در حالی که پیش از انقلاب اغلب مواد اولیه، محصولات غذایی و ماشین‌آلات و مواد و تجیزات بسته بندی وارداتی بود امروزه در تولید و دستیابی به بسیاری از این مواد و تجیزات به خودکفایی رسیده ایم و کمتر نیاز به واردات داریم. پیش از انقلاب به دلیل نابودی کشاورزی سنتی ایران، بسیاری از نیازمندی‌های روزانه مردم از قبیل مرغ از فرانسه، گوشت از استرالیا، تخم‌مرغ از رژیم صهیونیستی، سیب از لبنان، مواد لبنی از دانمارک و غیره وارد می‌شد. بر اساس آمار در رژیم گذشته کشور تنها قادر بود غذای ۳۳ روز را در داخل تهیه کند. اکنون با توجه به ۲ برابر شدن جمعیت، کشور می‌تواند غذای ۳۰۰ روز را در داخل تهیه نماید و با روندهای موجود در آینده به ۱۰۰ درصد خواهد رسید. دستاوردهای ارزشمند در حوزه نانو، لیزر و غیره از دیگر آثار پیشرفت‌های علمی و فناوری ایران بعد از انقلاب است. ایران اکنون رتبه ۱۲ جهانی را در حوزه نانو دارد. این موارد را بیش از این نیز می‌توان ادامه داد، اما همین کافیست تا مقایسه‌ای با پیش از انقلاب صورت داد؛ همان‌طور که در این بخش بیانیه آمده، پیش از انقلاب در تولید علم و فناوری صفر بود، در صنعت به جز مونتاژ و در علم به جز ترجمه هنری وجود نداشت.
دستاورد سومی که در این بیانیه به آن اشاره شده، به اوج رساندن مشارکت مردمی و مسابقه خدمت‌رسانی است. در زمینه مشارکت مردمی باید گفت در دوران پیش از انقلاب سه انتخابات مجلس شورای ملی، انتخابات نیمی از اعضای مجلس سنا و انجمن‌های شهری برگزار می‌شد. هر چند بعد از سقوط رضاشاه فضای کشور تا حدود 12 سال کمی آرام گرفت، اما پس از کودتای 28 مرداد انتخابات منحصر به دو حزب سیاسی وابسته به دربار شد. به گفته یرواند آبراهامیان، احزاب مردم و ایران نوین در چشم مردم ایران به‌ترتیب «حزب چشم قربان» و «حزب بله قربان» دیده می‌شدند. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از سال 58 که اولین انتخابات درباره رفراندوم قانون اساسی بود تا امروز 42 انتخابات اعم از ریاست‌جمهوری، مجالس شورای اسلامی و خبرگان، شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزار شده است. در زمینه کمک‌های مردمی که در این بیانیه از آن با عنوان مسابقه خدمت‌رسانی یاد شده، نیازی به ارائه آمار نیست. فقط کافیست یادآوری شود که کمک‌رسانی مردم در زلزله‌های رودبار و منجیل در سال 69، بم سال 81، کرمانشاه سال 96 و سیل فروردین 98 در استان‌های گلستان، خوزستان و لرستان صحنه‌هایی حماسی از سیل کمک و حضور مردم در یاری‌رسانی به هموطنانشان بود. همان‌طور که در بیانیه گام دوم آمده، این کمک‌های مردمی پیش از انقلاب نیز وجود داشته است. اما نکته‌ای که می‌توان در تکمیل آن گفت این است که با فراهم شدن بسترهای لازم، این همدلی و کمک‌رسانی افزایش یافته است.
در ادامه بیانیه چهار دستاورد دیگر به عنوان برکات انقلاب اسلامی معرفی شده که در روزهای آینده به تشریح آنها خواهیم پرداخت.
